Semantik Owah-owahane Teges Saya Asor Krana Papan

OWAH-OWAHANE TEGES SAYA ASOR KRANA PAPAN

MARETA WAHYUNI

12020114204

2012 C

A. Purwaka

            Owah-owahane teges saya asor kuwi dhewe kalebu salah siji perangane owah-owahane teges adhedhasar drajade. Owah-owahane teges saya asor yaiku owah-owahane teges sing wiwitane nduwe teges kang apik ing pangrembakane basa lan bisa diowahi dadi ala. Owah-owahane teges saya asor kang didhasarake saka panganggone bisa diperang maneh dadi krana papan, krana wektu, sarta krana kahanan. Makalah iki bakal diandharake ngenani owah-owahane teges saya asor krana papan. Para panliti wis akeh kang ngandharake ngenani owah-owahane teges saya asor, nanging kanthi umum lan perangane owah-owahane teges saya asor durung dijlentrehake kanthi rinci. Ngandharake owah-owahane teges saya asor krana papan bisa narik kawigaten amarga ana tembung-tembung kang kerep ditemoni saben dina kang bisa owah dadi tembung kang asor krana papan panganggone.

            Makalah iki bakal diandharake kanthi cara negesi, apa bae kang njalari owah-owahane teges saya asor sarta merang tembung owah dadi saya asor krana papan. Banjur tembung-tembung kang wis diperang mau diandharake kanthi cetha lan diwenehi tuladha supaya luwih gamblang lan cetha.

            Makalah iki dikarepake supaya bisa mangerteni kaya ngapa owah-owahane teges saya asor krana papan, supaya luwih cetha sarta gamblang mligine ngenani ngelmu semantik ing babagan owah-owahane teges saya asor krana papan. Uga bisa mbedakake tembung-tembung apa bae kang pantes digunakake lan trep.

B. Andharan

            Bab sing kudu diandharake ngenani owah-owahane teges saya asor krana papan kuwi ana, nanging ora akeh. Sadurunge ngandharake owah-owahane teges saya asor krana papan sing luwih gamblang lan mligi maneh, luwih dhisik dingerteni owah-owahane teges saya asor krana papan kasebut.

1. Tegese Owah-Owahane Teges Saya Asor krana Papan

            Makna ing sawijine basa bisa owah amarga anane maneka faktor bidhang panganggone basa kasebut. Zgusta (1971:38) ngandharake teges makna konotatip yaiku makna sakabehe komponen kang ditambah saperangan nilai kang nduweni dhasar. Kridalaksana (1982:91) ngandharake yen teges utawa sakelompoke tembung kang adhedhasar saka pangrasa utawa pikiran kang bisa njalari dening pamicara lan pamiarsa. Leksem-leksem ing masyarakat bisa menehi konotasi kang apik utawa ala, kang didhasarake nilai lan norma kang lumaku neng masyarakat. Saliyane kuwi, kang bisa nyebabake owah-owahane teges yaiku  papan dumununge masyarakat kasebut. Miturut Djajasudarma (1999:83), teges saya asor yaiku owah-owahane saka teges kang apik dadi teges kang ala.

            Miturut Aminuddin (2003:131), teges saya asor yaiku owah-owahane teges kang dirasa nduweni pangrasa kang ala. Para panganggo basa bisa menehi drajade utawa konotasi marang tembung kang digunakake. Konotasi kasebut bisa arupa konotasi kang apik lan konotasi kang ala. Owah-owahane teges saya asor ing kene gegayutane marang teges konotasi. Wijana (2008:03) ngandharake teges saya asor yaiku owah-owahane teges sing wiwitane nduwe teges kang apik ing pangrembakane basa lan bisa diowahi dadi ala. Yen Suwandi (2008:121), teges saya asor kuwi owah-owahane teges kang njalari teges anyar kuwi nduwe pangrasa luwih ala, kurang nyenengake tinimbang wiwitane.

            Pateda, ngandharake yen papan bisa nyebabake owah-owahane teges ing sawijine bidhang panganggone. Basa kang digunakake ing papan tartamtu ora mesthi padha tegese karo bidhang panganggo basa ing papan liya. Saben papan bidhang panganggone teges tembung kasebut mesthi ora padha. Ana papan kang dirasa tembung kuwi dadi tembung kang apik utawa luhur, nanging ora mesthi ing papan liyane tembung kuwi bisa dadi tembung kang apik utawa luhur. Bisa uga tembung kuwi mau malih dadi tembung kang asor. Iki salah sawijine kang nyebabake tembung kuwi bisa owah dadi tembung kang asor krana papan.

            Andharan ing dhuwur bisa didudut yen owah-owahane teges saya asor krana papan yaiku owahe tegese tembung kang wiwitane tembung kuwi nduweni teges kang apik utawa luhur, banjur owah dadi teges kang ala utawa asor amarga papan panganggone basa tembung kasebut.

2. Kang Njalari Owah-Owahane Teges Saya Asor krana Papan

            Owah-owahane teges saya asor krana papan nduweni sipat kang relatip. Sipat relatip ing kene nduweni maksud yaiku dhuwur asore drajade tembung kuwi ditemtokake dening para panganggo basa ing papan panggonane. Miturut Chaer (2002:133), para panganggo basa sing menehi drajad utawa konotasi tumrap tembung-tembung utawa frasa kasebut. Para masyarakat bisa menehi konotasi positip tumrap tembung-tembung utawa frasa lan uga bisa menehi konotasi negatip.

a. Kabutuhan tembung-tembung anyar

                Muljana (1964:59) owah-owahane jaman kang dirasa tambah maju kuwi faktor kang melu netepake pangrasa sosial lan upaya kanggo nyiptakake tembung-tembung anyar. Bedane panganggo basa miturut nilai-nilai, norma budaya kang ana sajrone masyarakat, nanging amarga kaya ing panguripan lan ukuran norma sajrone masyarakat mula akeh tembung kang nduweni rasa kang apik utawa luhur lan rasa ala utawa asor. Miturut owahe jaman tembung-tembung kuwi ora nduweni sipat kang tetep. Pateda (2001:167), pamikire manungsa mesthi ngrembaka lan ora mandheg anane. Pamikire manungsa ngrembaka uga amarga kabutuhane manungsa. Nalika manungsa mbutuhake tembung kanggo ngarani babagan kang anyar, manungsa bisa nggawe tembung anyar utawa ngowahi tembung kang wis ana. 

b. Pangrembakane Basa

            Miturut Ullmann (1972:192) kang njalari owah-owahane teges, yaiku basa kang ngrembaka, utawa basa kang sabanjure saka generasi ing generasi. Pangrembakane basa kuwi makna tembung-tembung tartamtu bisa owah lan makna tembung kang durung cetha, anane tembung-tembung kang nduweni makna luwih saka siji.

3. Titikane Owah-Owahane Teges Saya Asor krana Papan

            Owah-owahane teges saya asor krana papan bisa ditengeri yen tembung kasebut tegese owah utawa malih saka teges kang apik owah dadi tembung kang tegese asor krana papan panggonan kang beda. Nalika panganggo basa nggunakake basa kuwi nduweni teges kang apik, durung mesthi ing papan panggonan liyane tembung kuwi tegese apik, utawa uga bisa tembung kasebut owah tegese dadi asor.

4. Pamerange Tembung Owah-Owahane Teges Saya Asor krana Papan

a. Operasi

Operasi nduweni teges nindakake pakaryan kanggo nylametake nyawane pawongan. Ana sesambungane karo mbedhah sawijining perangan awake manungsa. Tembung operasi iki kalebu papan rumah sakit. Tembung operasi yen ing papan rumah sakit nduweni teges kang apik lan drajade ora asor. Panganggone tembung operasi nalika ing papan rumah sakit lan ing papan rumah sakit nduweni teges kang beda.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

1. Dhokter Ridwan nindakake operasi kanggo nyambung tangane Andik sing retak amarga tiba wingi.

2. Ing Dolly, pihak pulisi nganakake operasi pelacur kang ora duwe KTP.

Tuladha ing ndhuwur bisa dideleng yen ana tembung padha kang digunakake, yaiku tembung operasi. Tembung operasi ing ukara (1) lan ing ukara (2) nduweni teges kang beda. Saka tuladha (1) ing tuladha (2) tembung operasi drajade mudhun dadi saya asor amarga kabutuhan tembung-tembung anyar. Nalika ing rumah sakit tembung operasi nduweni teges kang apik. Nanging yen ing papan kantor polisi, tembung operasi nduweni teges kang asor yaiku nindakake pakaryan sing nduweni tujuwan nangkep pelacur sing ora duwe KTP.

b. Mancing

            Mancing nduweni teges yaiku pakaryan kang nggunakake piranti kanggo njupuk iwak. Tembung mancing nduweni teges kang apik nalika digunakake ing papan kali. Nanging ing tembung mancing nduweni teges kang asor nalika digunakake ing papan kulawarga.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

1. Adhiku karo bapak mancing iwak lele.

2. Mas Roni mancing prekarane bapak.

Rong tuladha ing ndhuwur bisa dideleng, yen rong tembung mancing ing ndhuwur nduweni teges kang beda amarga owah-owahane teges. Tembung mancing ing ukara (1) nduweni teges kang apik nalika digunakake ing papan kali Tembung macing ing ukara (2) nduweni teges kang ala utawa asor yaiku ngundang prekarane bapak. Tuladha (1) lan tuladha (2) tembung mancing drajade mudhun dadi saya asor amarga kabutuhan tembung-tembung kang anyar lan anane basa kang ngrembaka. Yen tembung mancing kasebut digunakake ing papan kali tembung kasebut tegese apik. Beda maneh yen tembung mancing digunakake ing papan kulawarga tegese malih dadi saya asor. Papan panggonan kang beda kaya mangkono ndadekake tembung kang wiwitane nduweni teges apik bisa owah dadi tembung kang asor.

c. Tikus

            Tembung tikus nduweni teges yaiku arane kewan nanging tembung tikus uga bisa dadi owah dadi tembung kang asor nalika digunakake ing papan politik utawa pamarentah.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

1. Tikus-tikus ing sawah padha mati kabeh.

2. Tikus-tikus ing pamarentahan kudu dibasmi bisa ngrugekake sapa bae.

            Tembung tikus ing ukara (1) mujudake arane kewan. Manungsa nduweni panemu kang beda ngenani tembung tikus yen sesambungane karo politik. Tembung tikus yen ana sesambungane karo politik utawa pamarentah bisa owah dadi saya ala amarga masyarakat sing ora seneng marang pawongan kang ana ing pamarentahan utawa para pejabat kang gelem mangan dhuwite rakyat kanthi sebutan tikus.

d. Langganan

Langganan yen ing papan kantor pos nduweni teges kang apik. Tembung langganan yaiku lengganan. Tembung langganan ing kene digunakake nalika wong kang senengane maca utawa wong kang pengin mangerteni kabar apa bae kang ana saben dina kayata langganan koran. Tembung langganan koran kasebut ndadekake nambahi kawruh apa kang ora dimangerti dadi ngerti.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

(a) Bapak langganan majalah saben dina.

(b) Warunge Bu Lastri langganane wong lanan-lanang amarga sing dodol bocahe ayu.

Tuladha ing ndhuwur bisa dideleng yen tembung langganan ing tuladha (1) lan tuladha (2) nduweni teges kang beda. Tuladha (1) tembung langganan sipate apik lan becik yen tembung kuwi digunakake karo manungsa ing papan kantor pos. Beda karo tuladha (2) tembung langganan yen digunakake ing papan warung nduweni teges kang asor.  Tuladha (1) lan tuladha (2) tembung langganan drajade mudhun dadi saya asor. Iki  bisa njalari tegese tembung kasebut beda tegese. Kayata ing papan Kantor Pos lan ing papan warung. Papan panggonan kang beda kaya mengkono mau ndadekake tembung kang wiwitane nduweni teges kang positip bisa owah dadi tembung kang asor.

e. Bandar

Bandar yen ing papan plabuhan nduweni teges kang luhur lan drajade dhuwur yaiku kutha plabuhan. Nalika yen ing papan kunjara tembung bandar nduweni teges kang asor yaiku wong kang nggunakake barang kang ora entuk digunakake kayata narkoba.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

1. Bu Yati karo anake menyang Bandar.

2. Sumono saiki terkenal dadi bandar narkoba.

            Tuladha ing ndhuwur bisa dideleng, yen rong tembung bandar nduweni teges kang beda amarga owah-owahane teges. Tembung bandar ing ukara (1) nduweni teges kang positip nalika digunakake ing papan plabuhan Tembung bandar ing ukara (2) nduweni teges kang ala utawa asor yaiku wong kang nggunakake barang kang ora entuk digunakake karo manungsa yaiku narkoba. Tuladha (1) ing tuladha (2) tembung bandar drajade mudhun dadi saya asor amarga kabutuhan tembung-tembung kang anyar lan anane basa kang ngrembaka. Yen tembung bandar kasebut digunakake ing papan plabuhan, tembung kasebut tegese apik. Beda maneh yen tembung bandar digunakake ing papan kunjara, tegese malih dadi saya asor. Papan panggonan kang beda kaya mangkono ndadekake tembung kang wiwitane nduweni teges apik dadi ala.

f. Nyogok

Nyogok nduweni teges nglebokake samubarang kanggo ndudul. Ana sesambungane karo kunci, biting, genter, lsp. Teges kuwi mau sipate apik nalika digunakake ing papan sosial kulawarga. Nanging tembung nyogok bisa owah dadi tembung kang asor nalika tembung kuwi digunakake ing papan pamarentah.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

1.Bapak ngresiki got sing mampet kanthi nyogok reregede sing nyumpel neng got.

2.Wandi nyogok pejabat kabupaten sing jenenge Pak Imron supaya bisa luwih gampang anggone dadi PNS.

Rong tuladha ing ndhuwur bisa dideleng, yen rong tembung nyogok ing ndhuwur nduweni teges kang beda merga owah-owahane teges. Tembung nyogok ing ukara (1) nduweni teges kang apik nalika digunakake ing papan kulawarga. Tembung nyogok ing ukara (2) nduweni teges kang negatip utawa asor yaiku nglebokake samubarang ing pejabat pamarentah sing nduweni niyat supaya luwih gampang anggone nindakake sawijine pakaryan rencana. Iki ana sesambungane karo dhuwit. Tuladha (1) ing tuladha (2) tembung nyogok drajade mudhun dadi saya asor. Yen tembung nyogok kasebut digunakake ing papan kulawarga, tembung kasebut tegese apik. Beda maneh yen tembung nyogok digunakake ing papan pamarentah, tegese malih dadi saya asor. Papan panggonan kang beda kaya mengkono ndadekake tembung kang wiwitane nduweni teges positip bisa owah dadi tembung kang asor.

g. Mili

Mili nduweni teges mlakune banyu ing sawahe. Tembung mili ing kene nduweni teges kang apik. Tembung iki bisa dadi teges kang apik nalika digunakake ing papan tetanen. Ananging tembung mili bisa owah dadi tembung kang asor nalika digunakake ing papan kurban bencana alam.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

1.Banyu ing sawahe Pak Ngatiman mili banter.

2.Bantuan kanggo para kurban banjir ing Sidoarjo wis mili saka Dinas Sosial lan para relawan.

Rong tuladha ing ndhuwur bisa dideleng, yen rong tembung mili ing ndhuwur nduweni teges kang beda merga owah-owahane teges. Tembung mili ing ukara (1) nduweni teges kang apik nalika digunakake ing papan tetanen. Tembung mili ing ukara (2) nduweni teges kang negatip utawa asor yaiku mlakune bantuan kanggo para kurban bencana alam. Ana sesambungane karo kabutuhan saben dina kayata beras, lenga klentik, slimut, popok bayi, lsp. Tuladha (1) ing tuladha (2) tembung mili drajade mudhun dadi saya asor amarga kabutuhan tembung-tembung kang anyar lan anane basa kang ngrembaka. Yen tembung mili kasebut digunakake ing papan kulawarga, tembung kasebut tegese apik. Beda maneh yen tembung mili digunakake ing papan bencana alam, tegese malih dadi saya asor.

h. Mogok

Mogok nduweni teges ora gelem mlaku. Ana sesambungane karo motor, mobil. Teges kuwi mau sipate apik nalika digunakake ing papan bengkel. Nanging tembung mogok bisa owah dadi tembung kang asor nalika tembung kuwi digunakake ing papan pabrik.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

1. Motore Yudi mogok ing tengah sawah.

2. Para pegawaine pabrik kopi mogok kerja.

            Rong tuladha ing ndhuwur bisa dideleng, yen rong tembung mogok ing ndhuwur nduweni teges kang beda amarga owah-owahane teges. Tembung mogok ing ukara (1) nduweni teges kang positip nalika digunakake ing papan bengkel. Tembung mogok ing ukara (2) nduweni teges kang asor yaiku ora gelem kerja. Saka tuladha (1) ing tuladha (2) tembung mogok drajade mudhun dadi saya asor amarga kabutuhan tembung-tembung kang anyar lan anane basa kang ngrembaka. Yen tembung mogok kasebut digunakake ing papan bengkel, tembung kasebut tegese apik. Beda maneh yen tembung mogok digunakake ing papan pabrik, tegese malih dadi saya asor. Papan panggonan kang beda kaya mangkono ndadekake tembung kang wiwitane nduweni teges apik bisa owah dadi tembung kang asor.

i. Bangku

Bangku nduweni teges yaiku piranti dianggo lungguh utawa mawa lendehan. Tembung bangku ing kene kalebu ing papan pendhidhikan. Tembung bangku ing papan pendhidhikan nduweni teges kang apik lan drajade ora asor. Panganggone tembung bangku nalika ing papan pendhidhikan lan ing papan sosial pengadilan nduweni teges kang beda.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

1. Rini lungguh ing bangku nomer loro.

2. Perkara wingi sore wis ing bangku pengadilan.

Tuladha ing ndhuwur bisa dideleng, yen rong tembung bangku ing ndhuwur nduweni teges kang beda amarga owah-owahane teges. Tembung bangku ing ukara (1) nduweni teges kang apik nalika digunakake ing papan pendhidhikan. Tembung bangku ing ukara (2) nduweni teges kang asor yaiku nduweni teges hukum. Tuladha (1) ing tuladha (2) tembung bangku drajade mudhun dadi saya asor  Yen tembung bangku kasebut digunakake ing papan pendhidhikan, tembung kasebut tegese apik. Beda maneh yen tembung bangku digunakake ing papan pengadilan, tegese malih dadi saya asor.

j. Simpenan

Simpenan nduweni teges yaiku nyinggahake dhuwit ing Bank amarga kepengin nabung. Tembung simpenan uga kalebu ing papan Jasa. Tembung simpenan yen ing Papan jasa nduweni teges kang apik lan drajade ora asor. Panganggone tembung simpenan nalika ing papan jasa lan ing papan kulawarga nduweni teges kang beda. Yen ing papan jasa tegese bisa apik, nanging ing papan kulawarga nduweni teges kang asor.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

1. Ibuk isih nduwe simpenan dhuwit ing Bank.

2. Wis ora usah karo Mahmud maneh, dheweke wis nduwe simpenan liyane sing luwih sugih tinimbang kowe!

Rong tuladha ing ndhuwur bisa dideleng yen ana tembung padha kang digunakake, yaiku tembung simpenan. Tembung simpenan ing ukara (1) lan ing ukara (2) nduweni teges kang beda. Tuladha (1) ing tuladha (2) tembung simpenan drajade mudhun dadi saya asor amarga kabutuhan tembung-tembung anyar. Nalika ing papan jasa, tembung simpenan nduweni teges kang apik. Nanging yen ing papan kulawarga, tembung simpenan nduweni teges kang asor yaiku wis nduwe bojo nanging isih nduweni simpenan wong wadon liya, saliyane bojone kuwi.

k. Dhalang

Dhalang nduweni teges yaiku wong kang nglakoni sarta nyritakake wayang. Tembung dhalang ing kene kalebu ing papan pawayangan. Tembung dhalang yen ing papan pawayangan nduweni teges kang apik lan drajade luhur. Panganggone tembung dhalang nalika ing papan pawayangan lan ing papan sosial pamarentah nduweni teges kang beda.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

1. Panji saiki pinter dhalang.

2. Prekara iki dhalange yaiku Pak Gito.

Tuladha ing ndhuwur bisa dideleng, yen rong tembung dhalang ing dhuwur nduweni teges kang beda amarga owah-owahane teges. Tembung dhalang ing ukara (1) nduweni teges kang positip nalika digunakake ing papan pawayangan. Tembung dhalang ing ukara (2) nduweni teges kang asor yaiku pawongan kang dadi utamane saka prekara iku. Tuladha (1) ing tuladha (2) tembung dhalang drajade mudhun dadi saya asor amarga kabutuhan tembung-tembung kang anyar lan anane basa kang ngrembaka. Yen tembung dhalang kasebut digunakake ing papan pawayangan, tembung kasebut tegese apik. Beda maneh yen tembung dhalang digunakake ing papan pamarentah, tegese malih dadi saya asor. Papan panggonan kang beda kaya mengkono ndadekake tembung kang wiwitane nduweni teges apik bisa owah dadi tembung kang asor.

l. Cramah

Cramah nduweni teges menehi kawruh marang wong liya apa kang wis diweruhi. Tembung cramah ing kene nduweni teges kang apik utawa luhur. Tembung iki bisa dadi teges kang apik nalika digunakake ing papan masjid. Ananging tembung cramah bisa owah dadi tembung kang asor nalika digunakake ing papan kulawarga.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

1. Ustad Ali cramah ing omahe Ibu Lastri.

2. Adhik dicramahi bapak amarga dheweke nakal.

Tuladha ing ndhuwur bisa dideleng, yen rong tembung cramah ing ndhuwur nduweni teges kang beda merga owah-owahane teges. Tembung cramah ing ukara (1) nduweni teges kang positip nalika digunakake ing papan masjid. Tembung cramah ing ukara (2) nduweni teges kang asor yaiku ngomongi amarga dheweke nakal. Iki ana sambungane karo tumindhak kang ala. Tuladha (1) ing tuladha (2) tembung cramah drajade mudhun dadi saya asor amarga kaprelunan tembung-tembung kang anyar lan anane basa kang ngrembaka. Yen tembung cramah kasebut digunakake ing papan pengajen, tembung kasebut tegese apik. Beda maneh yen tembung cramah digunakake ing papan kulawarga, tegese malih dadi saya asor. Papan panggonan kang beda kaya mengkono ndadekake tembung kang wiwitane nduweni teges positip bisa owah dadi tembung kang asor.

m. Mangan

Tembung mangan nduweni teges nglebokake panganan ing njero weteng supaya dadi wareg. Ana sesambungane karo sega, lawuh , lan sapanunggale. Tembung mangan ing kene nduweni teges kang apik utawa luhur nalika digunakake ing papan kulawarga. Nanging tembung mangan bisa owah dadi tembung kang asor.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

a. Andi mangan sego akeh banget.

b. Roni ora tau mangan bangku sekolahan, mula yen ditakoni mung plonga-plongo wae.

Tuladha ing ndhuwur bisa dideleng, tembung mangan ing ndhuwur nduweni teges kang beda merga owah-owahane teges. Tembung mangan ing ukara (1) nduweni teges kang apik nalika digunakake ing papan kulawarga. Tembung mangan ing ukara (2) nduweni teges kang ala yaiku nampa utawa nglebokake piwulangan. Saka tuladha (1) ing tuladha (2) tembung mangan drajade mudhun dadi saya asor. Tembung mangan digunakake ing papan nduweni teges kang apik. Beda maneh yen tembung mangan digunakake ing papan pendhidhikan bisa malih dadi asor.

n. Alum

            Alum nduweni teges ora sumringah utawa lemes. Ana sesambungane karo tetuwuhan. Tembung alum yen digunakake ing papan tetanen, tembung alum nduweni teges kang luhur. Tembung alum uga bisa nduweni teges kang ala utawa asor nalika digunakake ing papan panggonan liya.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

a. Parine bapak alum, amarga kena hama.

b. Taksawang awakmu kok alum banget, kena ngapa?

Rong tuladha ing ndhuwur bisa dideleng, yen rong tembung alum ing ndhuwur nduweni teges kang beda amarga owah-owahane teges. Tembung alum ing ukara (1) nduweni teges kang luhur nalika digunakake ing papan tetanen. Tembung alum ing ukara (2) nduweni teges kang asor utawa asor yaiku nggambarake pangrasane manungsa. Saka tuladha (1) ing tuladha (2) tembung alum drajade mudhun dadi saya asor. Yen tembung alum kasebut digunakake ing papan tetanen, tembung kasebut tegese apik. Beda maneh yen tembung alum digunakake ing papan kulawarga, tegese malih dadi saya asor. Papan panggonan kang beda kaya mengkono ndadekake tembung kang wiwitane nduweni teges positip bisa owah dadi tembung kang asor.

o. Bobol

            Bobol nduweni teges dibedah lan dijebol. Iki ana sesembungan karo goni, pager, lsp. Tembung bobol nduweni teges kang apik nalika digunakake ing papan kulawarga. Nanging tembung bobol uga bisa nduweni teges kang ala utawa asor nalika digunakake ing papan Bank.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

1. Bapak bobol pagel amarga kuncine ilang.

2. Bank BRI wiyung wingenane mari dibobol wong.

            Saka rong tuladha ing ndhuwur bisa dideleng, yen rong tembung bobol ing ndhuwur nduweni teges kang beda merga owah-owahane teges. Tembung bobol ing ukara (1) nduweni teges kang luhur nalika digunakake ing papan kulawarga. Tembung bobol ing ukara (2) nduweni teges kang asor yaiku tumindhak kang ala lan ana sesambungane karo dhuwit. Tuladha (1) lan tuladha (2) tembung bobol drajade mudhun dadi saya asor. Yen tembung bobol kasebut digunakake ing papan kulawarga, tembung kasebut tegese apik. Beda maneh yen tembung bobol digunakake ing papan Bank, tegese malih dadi saya asor. Bisa uga kang njalari owah tegese amarga basa kang ngrembaka, saengga tembung kasebut nduweni teges akeh yaiku bisa tembung nduweni teges apik utawa ala.

p. Ngirim

Kirim nduweni teges yaiku menehi samubarang. Ana sesambungane karo dhuwit. Tembung ngirim nduweni teges kang apik utawa asor. Tegese apik nalika digunakake ing papan Bank, lan bisa uga tegese dadi asor nalika digunakake ing papan tetanen.

1. Bapak arep ngirim dhuwit mene isuk.

2. Ibu ngirim panganan ing sawah kanggo bapak.

Tembung ngirim ing rong tuladha nduwur nduweni teges kang beda ing tuladha (1) lan tuladha (2). Tembung ngirim ing ukara (1) nduweni teges apik nalika digunakake ing papan Bank. Tembung ngirim ing ukara (2) bisa nduweni teges asor yaiku menehi panganan lan biyasane sesambungane karo panganan. Yen dideleng tuladha (1) ing tuladha (2) tembung ngirim drajade mudhun dadi saya asor amarga pangrembakane basa. Yen tembung ngirim kasebut digunakake ing papan Bank tembung kasebut tegese apik. Beda maneh yen tembung ngirim digunakake ing papan tetanen, tegese malih dadi saya asor.

q. Rante

            Rante nduweni teges gelangan wesi lsp. Rerentengan dianggo naleni. Tembung rante nduweni teges loro yaiku luhur lan asor. Apik nalika digunakake ing papan tetanen lan asor nalika digunakake ing papan sosial Rumah Sakit Jiwa. Kang njalari tembung bisa owah amarga kabutuhan tembung-tembung kang anyar.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

1. Sapine bapak dirante ing wit klapa.

2. Wong gendheng kuwi dirante karo Pak RT amarga dheweke ngantem wong liwat.

Tuladha ing ndhuwur bisa dideleng, yen rong tembung rante ing ndhuwur nduweni teges kang beda merga owah-owahane teges. Tembung rante ing ukara (1) nduweni teges kang luhur nalika digunakake ing papan tetanen. Tembung rante ing ukara (2) nduweni teges kang ala utawa asor yaiku naleni wong gendheng. Yen tembung rante kasebut digunakake ing papan tetanen, tembung kasebut tegese apik. Beda maneh yen tembung rante digunakake ing papan Rumah Sakit Jiwa, tegese malih dadi saya asor.

r. Tambal

            Tambal nduweni teges suwekan ditempelake kanggo nutupi bolongan. Tembung tambal ing kene nduweni teges kang apik. Dene tembung tambal bisa owah dadi tembung kang ala nalika digunakake ing papan panggonan kang beda.

Gatekna tuladha ing ngisor iki!

1. Sepedhane adhiku ditambal amarga ing ban sepedhane ana pakune.

2. Pak Wandi ditambali dhuwit kanggo ngganti sepedhane sing rusak amarga ditubruk karo mobil.

            Tembung tambal ing ukara (1) nduweni teges apik yen digunakake ing papan bengkel. Tembung tambal ing ukara (2) nduweni teges asor yaiku suwekan ditempelake dianggo nutupi bolongan. Tuladha (1) ing tuladha (2) tembung tambal drajade mudhun dadi saya asor amarga kabutuhan tembung-tembung kang anyar lan anane basa kang ngrembaka. Yen tembung tambal kasebut digunakake ing papan bengkel, tembung kasebut tegese apik. Beda maneh yen tembung tambal digunakake ing papan kantor polisi, tegese malih dadi saya asor. Papan panggonan kang beda kaya mangkono ndadekake tembung kang wiwitane nduweni teges apik bisa owah dadi tembung kang ala.

C. Dudutan

Owah-owahane teges saya asor krana papan yaiku owahe tegese tembung kang wiwitane tembung kuwi nduweni teges kang apik utawa luhur, banjur owah dadi teges kang ala utawa asor amarga papan panganggone basa tembung kasebut. Owah-owahane teges saya asor krana papan nduweni sipat kang relatip. Sipat relatip ing kene nduweni maksud yaiku dhuwur asore drajade tembung kuwi ditemtokake dening para panganggo basa ing papan panggonane. Owah-owahane teges saya asor krana papan bisa ditengeri yen tembung kasebut tegese owah utawa malih saka teges kang apik owah dadi tembung kang tegese asor krana papan panggonan kang beda.

Kapustakan

Aminuddin. 2003. Semantik Pengantar Studi tentang Makna. Bandung: Sinar Baru Algesindo.

Chaer, Abdul. 2002 .Pengantar Semantik Bahasa Indonesia. Jakarta: PT.Rineka Cipta.

Djajasudarma, Fatimah. 2009. Semantik 2:Pemahaman Ilmu Makna. Bandung: Riefka Aditama.

Kridalaksana, Harimurti. 1986. Kelas Kata dalam Bahasa Indonesia. Jakarta: Gramedia

Muljana, Slame. 1964. Semantik (Ilmu Makna). Jakarta: Djambatan

Pateda, Mansoer. 2010. Semantik Lelsikal. Jakarta: Rineka Cipta

Poerwadaminta, W.J.S. 1973. Baoesastra Djawa

Suwandi, Sarwiji, DR. 2008. Semantik Pengantar Kajian Makna. Jogjakarta: Media Perkasa

Wijana, I Dewa Putu. 2008. Semantik Teori dan Analisis. Surakarta: Yuman Pustaka