Contoh Kritik Sastra Feminisme

WANITA MANDHIRI  sajrone ANTOLOGI CERKAK  KEMBANG ing WATU KARANG

Anggitane Endang Sri Sulistyorini

              I.PURWAKA

          Wiwit jaman biyen nganti seprene, wanita tansah dadi wacana kang prasasat ora ana rampunge dadi kembang labe. Wanita tansah dadi pirembugan paling gayeng ing donya iki. Bab kasebut ora liya saka anane kaendahan lan kharismatik kang diduweni dening kaum wanita. nanging emane, kaendahan kasebut pranyata ora ditanjakake kanthi bener utawa bisa disebut dislewengake dening kaum priya. 

          Apa maneh wanita Jawa, wanita ing konteks Jawa asring disebut “kanca wingking” kang uripe tansah gumantung marang wong lanang (bojo). Wanita kaya mangkene kang dianggep minangka makhluk kang ringkih, ndadekake wanita kasebut tansah dipapanke ana mburi. Tuladhane wae ing bale wisma, wanita utawa ibu dipapanke ana ngomah kanggo ngurus anak, masak, reresik, lan lya-liyane. dene kaum priya nduwe tugas kanggo makarya utawa golek nafkah.

          Anane diskriminasi tumrap wanita kasebut banjur nuwuhake sawijine pepinginan kanggo nyelaraske peran lan kalungguhan kaum wanita karo kaum priya. Pepinginan kasebut disebut gerakan feminisme. Feminisme nduweni tujuwan kanggo nyelaraske drajade wanita lan priya. Laras karo gerakan feminism kasebut, ing bab sastra uga kadadeyan prekara kang kaya mangkene. Ing donyane kritik sastra disebut kritik sastra feminis yaiku sawijine pambiji apik lan eleke karya sastra kang katujokake marang perkarane wanita.

          Mula saiki ana saperangan panulis wanita kang nulis karya-karyane kanthi tema wanita. saliyane kuwi panulis uga kepengin nggambarake wanita kang mandhiri, ora mung wanita tradhisional kaya kang dingerteni dening wong biyen. Salah sawijine panulis kasebut yaiku Endang Sri Sulistyorini. Ing antologi cerkake akeh kang nggambarake donyane wanita. ana kang digambarake kanthi wanita tradhisional, wanita modern, la nana uga kang digambarake kanthi wanita kang mandhiri. Kayata ing cerkak kanthi irah-irahan Kadho Desember,  Nalika Udane Terang, Mekar ing Lemah Cengkar, Hani Si Adhenium.

          Pancen ora akeh pengarang wanita kang nulis karyane utamane cerkak kang nggambarake donyane wanita, mula iki kang dadi unike cerkak-cerkak karyane Endang Sri Sulistyorini. kepriye pengarang wanita yen nyritakke wanita, kepriye gambarane pengarang wanita tumrap wanita lan sapanunggale.

II.      Tintingan Kapustakan

          Kanggo ngandharake kritik iki, digunakake teori kang trep supaya bisa nyengkuyung ing andharan. Kayata feminism lan wanita mandhiri.

2.1     Feminisme

Yen manut etimologis, tembung feminism dumadi saka tembung femme (women) tegese wong wadon dene isme tegese anutan utawa pemahaman. Dene feminism yaiku merjuwangake hak-hak kaum wanita ing kelas sosial. Kesamaan hak kuwi kayata hak urip, hak sosial, ekonomi lan liya-liyane.

2.2         Wanita Mandhiri

           Anane gerakan feminism kang nuwuhake anane wanita mandhiri. wanita mandhiri yaiku wanita kang wis mandhiri, maju, lan ora gumantung marang priya. Wanita mandhiri nduweni peran ganda yaiku minangka ibu lan minangka karyawati. Dadi wanita mandhiri ora nglerwakake kodrate minangka wanita senajan dheweke wis bisa mandhiri nyukupi kabutuhane dhewe kanthi makarya.

III.        ANDHARAN

           Ing andharan iki bakal diandharake lan dijlentrehake ngenani citrane wanita kayata wanita tradhisional lan wanita mandhiri.

3.1    Gegambarane Paraga Utama Wanita sajrone Antologi Cerkak Kembang ing Watu Karang

          Paraga utama wanita minagka wong kang nglakoni sajrone crita. Saben paraga utama wanita sajrone antologi cerkak iki ndhuweni karakter kang beda-beda, nanging uga ana saperangan kang padha.

3.1.1   Paraga Lis

Sajrone antologi cerkak Kembang ing Watu Karang kanthi irah-irahan Kadho Desember, paraga Lis minangka paraga utamane. Kabukten saka tembung aku kanggo nggambarake paraga utamana iki. Paraga Lis sing kene kalebu protagonist, paraga kang ndhuweni sipat apik, nanging uga paraga kang netral. Ateges paraga wanita kang nduweni sipat kayata wanita umume. Kayata andharan ing ngisor iki.

3.1.1.1   Wanita kang Preduli Marang Liyan

          Jenenge wae manungsa apa maneh wanita kang kebag rasa-pangrasa. Mula wis lumrah yen wanita kuwi seneng tetulung marang liyan. Ing kene panulis mbok menawa wae kepengin nggambarake sipate wanita kanthi paraga ibu sing weneh nasehat marang paraga aku supaya seneg weneh tumrap wong kang mbutuhake.

Yen bocah-bocah keponakanmu sakloron kuwi wis sering kok wenehi. Sejene ngono wong tuwane wis padha cukup. Luwih becik diparingake marang sing pancen mbutuhake.

Saka cuplikan ing ndhuwur bisa dideleng yen paraga ibu iki uga nggambarake wanita kang seneng weneh marang wong kang mbutuhake. Nalika dheweke ngerti ana wong kang luwih mbutuhake mula dheweke milih menehi wong sing luwih mbutuhake.

3.1.1.2       Wanita nduweni sipat cemburon

          Sipate wanita kang digambarake yaiku rasa cemburu. Wanita ngendi sing ora cemburu nalika bojone ngomong ngenani wanita liya. Ing kene paraga aku utawa paraga wanita nggambarake wanita sing cemburu marang bocah sing jenenge ninik, amerga paraga aku ora ngerti yen ninik iki isih cilik utawa bocah.

Aku noleh. Nyawang mas pri saka iringan. Mas Pri mesem. Mripate tetep nyawang dalan ing ngarep ngerti yen aku cemburu sajake.

Saka kutipan ing ndhuwur wis bisa dingerteni yen panulis nggambarake paraga aku kanthi wanita kang sipate cemburon. Kaya wanita umume nalika bojone omong ngenani wanita liya, mula dheweke uga ndhuweni rasa cemburu marang bojone.

3.1.1.3       Wanita kang Durung Nduweni Momongan

Cerkak kadho desember iki uga nggambarake paraga wanita aku kang durung nduweni momongan. Ing cerkak iki uga digambarake kepriye rasane wanita sing wis suwe rabi nanging durung nduweni anak.

Seminggu. Kamangka iki isih mlaku telung dina. Ora dak selaki, yen omah rasane sepi. Wong loro wae krasa sepi, apa maneh saiki aku kari ijen. Sok tengah wengi aku nglilir. Nggetuni awakku, dene wis limang taun anggonku omah-omah nanging durung nduwe momongan.

Saka kutipan ing nduwur wis bisa dingerteni yen panulis kepengin nggambarake kepriye rasane wanita yen durung duwe momongan kamangka wis suwe anggone omah-omah. Saka cuplikan ing nduwur uga bisa makili kabeh wanita yen durung nduwe anak.  Kamangka anak kuwi minangka paneruse kulawarga, mula yen nganthi ora nduwe anak ateges ora ana kang dadi paneruse.

3.1.1.4   Wanita kang Nduweni Sipat Madulan

          Cerkak kadho desember iki uga nggambarake sipate wanita yaiku seneng madul. Endang Sri Sulistyorini pancen salah sawijine panulis kang njlimet anggone nggambarake wanita, ing kene panulis mung nggambarake satleraman sipat-sipate wanita, wis cetha yen panulis kapengin nggambarake sipat-sipate wanita lumantar paraga-paraga kang ana ing cerkak iki.

          Sorene. Kebeneran ibune Mas Pri nilpun aku. Kebeneran, aku ana kesempatan kanggo madulake Mas Pri sing terus-terus mikir Ninik.

Sl,kaka cuplikan ing ndhuwur wis bisa dingerteni yen paraga aku uga nduweni sipat madulan. Iki pancen wis lumrah tumrape wanita. mula ing kene panulis uga nggambarake sipat madulan tumrape wanita senajan mung satleraman.

3.1.1.5       Wanita kang Ngurmati Maratuwa

          Wis dadi kuwajibane manungsa kudu ngurmati wong kang luwih tuwa, apa maneh wong tuwa lan maratuwa. Endang Sri Sulistyorini uga nggambarake wanita kang ngurmati maratuwane, nalika salah utawa tumindake salah kudune njaluk sepura. Kuwi uga sing digambarake dening Endang Sri Sulistyorini lumantar paraga aku.

          Ora lali aku nyuwun ngapura marang ibu maratuwaku kuwi.

Kutipan saka cerkak kadho desember iki nggambarake wanita kang ngurmati marang wong tuwa, tumrape wanita marang maratuwa. Ing kene  Endang Sri Sulistyorini kepengin nggambarake yen wanita kuwi kudu ngurmati marang wong tuwa lan maratuwa.

3.1.1.6       Wanita kang Bisa Nyimpen Rasa Mangkel

Rasa mangkel kuwi metu nalika manungsa nemoni babagan kang ora disenengi saengga nggawe atine mangkel. Ing cerkak iki Endang Sri Sulistyorini nggambarake wanita kang bisa nyimpen rasa mangkel marang maratuwane.

Aku mung bisa setuju marang kersane ibu maratuwa kuwi senajan rada mangkel.

Saka cuplikan ing nduwur wis bisa dingerteni yen Endang Sri Sulistyorini nggambarake wanita kang bisa ngempet rasa mangkele.

3.1.1.7       Wanita kang Welas Asih Marang Liyan

Cerkak kadho desember iki pancen bisa dadi tuladha marang pamaca, utamane wanita. ing cerkak iki Endang Sri Sulistyorini nggambarake wanita kang nduweni rasa welas asih lan atine sensitive.

Swarane lirih-lirih, ning bisa nyenggol atiku. Dumadakan wae runtuh rasa welasku. Ah, mesakne banget bocah cilik iki.

Saka cuplikan ing dhuwur bisa dingerteni yen Endang Sri Sulistyorini kepengin nggambarake wanita kuwi kudu nduwe rasa welas, apa maneh marang bocah cilik. Aja kaya jaman saiki, seneng mulasara bocah cilik.

3.1.2   Paraga Marlin

          Sajrone antologi cerkak Kembang ing Watu Karang kanthi irah-irahan Nalika Udane Terang, paraga Marlin minangka paraga utamane. Paraga Marlin ing kene nggambarake wanita kang penyayang, rela berkorban kanggo anak, lan liya-liyane.

3.1.2.1   Wanita Penyayang

          Jenenge wae wanita, kudune tresna lan sayang marang anak. Ora kaya jaman saiki akeh wanita kang nyiksa anake, malah ana kang mateni anake dhewe. Kamangka anak kuwi titipane Gusti, mula kudu dirumat lan ditresnani ora malah disiksa. Tuladhane kaya kang ana ing cerkak iki Endang Sri Sulistyorini kepengin nggambarake wanita kang satenane, wanita kang tresna marang anake,

          Marlin manthuk. Mbenakake slimute anake, lan ngesun bathuke.

Saka kutipan iki Endang Sri Sulistyorini sejatine ngajak wanita tumrape para ibu-ibu yen wis dhuwe anak mbok ya disayangi, digatekna. Yen ibu-ibu kuwi saying marang anake mengko tembe mburine si anak uga bakal niru sipate ibune. Kanthi paraga Marlin iki, Endang Sri Sulistyorini uga nggambarake wanita kang kepengin nduduhake sayange kang tanpa wates, iki amerga Marlin uga makili rasa sayange bojone kanggo anake. Amerga ora nduwe bapak, mula Marlin rumangsa kudu ekstra anggone nyayangi anake. Semono uga wanita kang kwatir marang keslametane anake. Iki bisa dadi tuladhane wanita, aja nganti seneng nyiksa anake.

          Marlin kwatir banget marang mengko gek dhemam berdarah.

Saka kutipan ing dhuwur bisa dingerteni yen Endang Sri Sulistyorini nulis cerkak iki kanggo umume wanita, yaiku wanita kang sayang marang anake lumantar sipat lan ­tumindake marang anak.

          Saliyane marang anake, Marlin uga nggambarake wanita kang kebak rasa welas, rasa sayang marang wong lanang tuwa kang dianggep kaya-kaya wong tuwane dhewe.

Marlin mung bisa njerit nalika weruh Mbah Tejo wis dadi layon.

……..

Marlin mung bisa ngruntuhke luh.

Saka kutipan ing nduwur nggambarake kahanane Marlin yaiku njerit meruhi wong kang dianggep kaya-kaya wong tuwane dhewe wis dadi layon. Kamangka wong lanang kuwi wis bisa nggawe senenge Marlin kang dianggep kaya-kaya anake dhewe, lan Lisa kang dianggep kaya-kaya putune dhewe. Tembung njerit kuwi wis bisa nggambarke rasa sayange marang wong kang tilar donya. Ora mungkin ora njerit yen sing ninggal kuwi wong kang dianggep wong tuwane dhewe.

3.1.2.2   Wanita kang Rela Berkorban Kanggo Anak

          Cerkak kanthi irah-irahan “Nalika Udane Terang” nggambarake menawa wanita kuwi rela berkorban kanggo anake. Aja maneh mung bandha donya, ibarate nyawa wae gelem menehake. Ing cerkak iki Endang Sri Sulistyorini nduweni panemu kang gedhe tumrape ibu kanggo anake. Ing kene panulis ngibaratke yen bandha kuwi ora ana ajine tinimbang anak. Mbok menawa wae Endang Sri Sulistyorini anggone nulis cerkak iki nalika dheweke wis nduwe anak. Mula nduwe gagasan utawa ide kanthi ngleboke crita kang kaya ngene iki. Kaya kang diandharake ana nduwur yen wanita kuwi aja nganti nyiksa anake, aja nganti nganiyaya anake, dadi wanita mligine ibu kudu nduwesi sipat kang ana ing cerkak iki.

Tekade wis mantep. Ali-ali tinggalane bojone bakal diedol. Apa gunane disimpen yen anake lara ora waras-waras. Nadyan kanggone Marlin ali-ali mau nyimpen crita dhawa antarane dheweke lan bojone

Saka cuplike ing dhuwur bisa dingerteni yen paraga Marlin iki saying lan tresna banget marang anake, mula dheweke ikhlas ngedol ali-ali senajan ali-ali kuwi tinggalane bojone lan nduweni crita akeh karo bojone. Nanging paraga Marlin iki pancen paraga kang sipate paling apik anggone Endang Sri Sulistyorini nggambarake. Patut dadi tuladha kanggone wanita mligini para ibu.

3.1.3        Paraga Tya

Sajrone antologi cerkak Kembang ing Watu Karang kanthi irah-irahan Mekar ing Lemah Cengkar, paraga Tya minangka paraga utamane. Paraga Tya ing kene nggambarake wanita kang apresiatif, wanita kang mandhiri, lan liya-liyane.

3.1.3.1   Wanita kang Apresiatif

            Minangka wanita, ana kang nduweni sipat apresiatif. Apresiatif yaiku wong kang seneng weneh apresiasi marang wong liyan. Mbok menawa wae kagawa sipate panulis, mula panulis sengaja utawa ora sengaja wis nggambarake salah sawijine wanita kang seneng weneh apresiasi marang liyan. Apresiasi kuwi bisa awujud weneh hadiah, weneh kritik, weneh keplok lan liyane. semono uga paraga aku ing cerkak mekar ing lemah cengkar. Dheweke weneh apresiasi wujude keplok tangan.

“hebat, hoby baru?” pitakonku karo keplok, sawise Mas Pras ngrampungake lagune.

Saka cuplikan ing ndhuwur bisa dingerteni yen paraga aku nduweni sipat apresiataf.

3.1.4             Paraga Hani

            Sajrone antologi cerkak Kembang ing Watu Karang kanthi irah-irahanHani Si Adhenium, paraga Marlin minangka paraga utamane. Paraga Hani ing kene nggambarake wwanita kang kuat ngadepi pacoban, wanita kang mandhiri amarga ditinggal bojone, wanita penggerak emansispasi, lan liya-liyane.

3.1.4.1   Wanita Wiraswasta

Hani minagka gegambarane wanita kang tekun lan gelem usaha. Lumantar usaha catering dheweke wis bisa ngajak tangga teparo dadi pegawai utawa tukang rewang ing panggon usahane.

            Pranyata, usaha catering maju. Ngiras menehi pegaweyan tangga teparo.

Saka pethilan ing ndhuwur bisa dingerteni yen Hani nggambarake wanita kang gelem usaha dhewe.

3.2              Citrane Wanita sajrone Antologi Cerkak Kembang ing Watu Karang

Sajrone panguripan, wanita nduweni maneka warna peran, ana kang minangka ibu rumah tangga, karyawati lan liya-liyane. sekabehane tumindake wanita mau bisa disebut citrane wanita. kayata wanita mandhiri.

3.2.1        Wanita Mandhiri

Laras karo lumakune jaman, uga tuntutan ekonomi kang saya dhuwur, wanita dituntut amrih bisa mandhiri lan ora njagakake priya. Bab kasebut bisa kawujud yen wanita gelem metu saka omah, ateges gelem makarya lan nyukupi kabutuhane dhewe. Senajan wanita dituntut makarya kanggo nyukupi kabutuhane dhewe nanging, wanita uga ora ninggalake kodrate minangka wanita. senajan wis makarya nanging kudu teep ngrumat anak utawa ngayahi jejibahan sajrone bale wisma. Mula wanita mandhiri ndhuweni peran gandha. Peran gandha ateges wanita saliyane ngopeni bale wisma bisa uga makarya ing sajambane omah.

3.2.1.1           Paraga Lis

          Saben cerkak karyane Endang Sri Sulistyorini iki akeh kang nggambarake wanita mandiri. Wanita mandhiri yaiku wanita kang ora gumantung marang wong lanang, utawa wis ora nganggo sisitem patriarki yaiku wong lanang kang luwih dhuwur drajade mula wanita kudu tansah manut, lan ora wani nentang wong lanang. Ing cerkak kanthi judhul kadho desember iki uga nggambarake ngenani wanita mandhiri.

Kaya saiki, kanca-kancaku wis padha resik, mulih kabeh, kari aku dikancani satpam kantor.

Saka cuplikan ing dhuwur wis nggambarake yen wanita ing cerkak iki kalebu wanita mandhiri. Kanthi tuwuhe gerakan feminisme kang minangka solusi saka tumindak degsiya tumrap wanita, mula saiki bisa weeh dampak positif tumrape wanita. tuntutan ngenani kesamaan hak lan liya-liyane bisa ndadekake wanita iki mandhiri, maju lan ora gumantung marang wong lanang. Mligine kanggo makarya, wanita bisa nduwe asil dhewe, ora njagakke asil saka bojo. Wanita mandhiri nduweni peran ganda, yaiku minangka ibu rumah tangga lan karyawati. Semono uga cerkak iki, Endang Sri Sulistyorini nggambarake wanita kang mandhiri. Yaiku wanita kang kerja ana perkantoran.

3.2.1.2           Paraga Marlin

          Cerkak iki uga nggambarake wanita kang madhiri. Wanita mandhiri yaiku wanita kang bisa urip dhewe, bisa nguripi uripe dhewe tanpa pitulungane wong lanang. Ing kene Endang Sri Sulistyorini kepengin nggambarake yen wanita ngono uga bisa mandhiri. Ora kudu nganggo sistim patriarki, senajan urip tanpa wong lanang marlin bisa ngurupi awake dhewe lan anake.

Telung taun kepungkur, sawise ditinggal mati sing lanang merga kacilakaan, marlin mung urip karo anake ontang-anting. Urip ing tengah kutha kang sarwa sibuk. Kanggo yambung uripe, marlin kapeksa ceker dhewe.

Saka kutipan ing dhuwur bisa dingerteni, senajan abot, senajan rada kapeksa, wis kabukten yen wanita jan-jane wis bisa urip mandhiri utawa urip tanpa bantuwane wong lanang. Iki menawa wae panulis kepengin mbuktekne yen wanita kuwi bisa mandhiri.

Tumrape wong jawa, wanita kuwi wis dianggep gumantung marang wong lanang. Nanging ing kene panulis nggambarake kanthi cara liya. Panulis uga kepengin nduduhake eksistensine wanita yaiku bisa nguripi awake dhewe lan anak-anake senajan ora nduwe wong lanang. Wanita mandhiri nduweni peran ganda, yaiku minangka ibu rumah tangga lan karyawati. Ing kene paraga Marlin senajan ora digambarake makarya apa, nanging bisa dingerteni yen dheweke bisa nguripi awake dhewe lan anake tanpa anane wong lanang.

3.2.1.3       Paraga Tya

Cerkak “Mekar ing Lemag Cengkar” iki uga nggambarake wanita kang modern. Wanita kang makarya ana perkatoran. Dudu wanita kang kaya digambarake dening wong jawa jaman biyen. Yaiku wanita 3M (Macak, Masak, Manak). Yen biyen anggone wong jawa nggambarake wanita kuwi ya mung macak, banjur masak ana pawon, lan nduweni anak. Kuwi tugas pokoke wanita. nanging saiki wis beda jaman. Akeh wanita kang kerja, senajan durung nduweni bojo.

Rencanaku mrene wingi bubar kantor. Ning nalika lewat ngarep kana, katone akeh tamu, dadi wurung. Iki mau nyelakake karo mesisan budhal ngantor.

          Saka cuplikan ing dhuwur bisa dideleng yen Endang Sri Sulistyorini nggambarake wanita kanthi gambaran wanita kang mandhiri. Yaiku wanita kang gelem makarya ing salah sawijine kantor. Dheweke wis ninggalake pamikire wong jawa yen wanita kuwi mung tugase ana pawon. Senajan ngono, dheweke ora ninggalake tugas utamane wong wadon.

Saliyane dadi salah sawijine karyawan ana ing kene Endang Sri Sulistyorini uga nggambarake wanita kang bisa dadi pemimpin. Ing kene panulis nggambarake wanita dadi wakile wong lanang nalika ing kantor.

“Aku wis nampa undhangane. Karo dene tya dakandalake, bisa makili aku[Mas Pras]”

Saka cuplikan ing dhuwur bisa dingerteni yen paraga wanita ing kene digambarake kanthi wanita kang bisa makili wong lanang amarga pinter pamikire. Ora ateges ing kene wanita minteri wong lanang, utawa wanita kang ngluwihi kodrate. Endang Sri Sulistyorini kepengin nduduhake yen wanita kuwi ya bisa mimpin wong lanang. Saliyane kuwi paraga wanita ing cerkak iki uga kepengin ora dibedhak-bedhakke karo wong lanang. Tuladhane wae ombenan.

Suwun, Mas. iki wae wis cukup. “aku enggal ngranggeh cangkir wedang kopi.”

            Saka cuplikan ing dhuwur bisa dingerteni yen wanita saiki wis ora ana bedhane ngenani pakanan utawa ombenan. Tuladhane wae kopi, kopi kuwi wis identik karo wong lanang. Nanging saiki wis bedha, wanita uga akeh kang seneng utawa doyan ngombe kopi.

3.2.1.4       Paraga Hani

          Cerkak kanthi irah-irahan “Hani, si adhenium” iki uga nggambarake wanita mandhiri. paraga Hani kang gelem bukak usaha dhewe, amerga dheweke emoh ngandhalne bojo. Yen saiki ngono bisa diarani emansipasi wanita. Wanita mandhiri ora bisa ninggalake nilai-nilai tradhisionale. Ferguson sajrone (Darni, 2007:30) ngandharake wanita mandhiri nduweni peran ganda, yaiku minangka ibu rumah tangga kang ngopeni balewisma lan sijine wanita kang  gelem makarya dhewe. Dadi wanita kuwi ora ninggalke kodrate minangka wanita senajan dheweke wis bisa nyukupi kebutuhane dhewe kanthi makarya.

          “Aku[Hani] usaha catering, Nis! Icipana, ya!”

Saka cuplikan ing dhuwur bisa dingerteni yen Endang Sri Sulistyorini pengin ngambarake yen wanita kuwi uga bisa usaha kaya wong lanang. Saliyane usaha, ing kene Endang Sri Sulistyorini uga nggambarake wanita lumantar paraga Hani nduweni pendhidhikan kang dhuwur. (Darni, 2007:31) ngandharake yen pendhidhikan nduweni peranan kang wigati tumrap kemandiriane wanita. Saka pendhidhikane iki wanita bisa nduweni prinsip kang cetha lan teges ngenani kepinginane kanggo mandhiri yen wanita kasebut nduweni pendhidhikan kang nyukupi.

Biyen, olehku kekancan karo hani wiwit SMP, njur SMA, pisah kutha nalika kuliah.

Saka cuplikan ing dhuwur wis bisa dingertenei yen panulis utawa Endang Sri Sulistyorini nggambarake yen wanita sing pendhidhikane dhuwur bisa urip mandhiri amerga bakal oleh pakaryan kang becik lan gajine cukup kanggo nyukupi kebutuhan saben dinane. Ing cerkak iki digambarake wanita kang pakaryane dadi pegawe ing salah sawijine bank.

            Lulus kuliah Hani nyambut gawe ana bank.

Saka cuplikan ing dhuwur bisa dingerteni Endang Sri Sulistyorini nggambarake wanita mandhiri kang makarya ing bank. Saliyane kuwi wanita ing cerkak iki uga digambarake wanita kang aktif. Aktif ing kene ditegesi wanita kang seneng makarya, senajan dheweke wis metu saka pakaryane ana bank amarga bojone uga pegawe bank mula Hani ngalah metu saka pakaryane amerga miturut peraturan yen sajodho karo-karone pegawe bank kudu mundur salah siji. Ing cerkak Hani, si adhenium iki Endang Sri Sulistyorini nggambarake wanita kang seneng makarya.

Kamangka aku[Hani] ora bisa meneng, akeh kegiyatan kanggo ngisi wektu.  

Minangka wanita kang mandhiri, ing kene panulis lumantar paraga Hani uga nggambarke yen wanita bisa memperdayakan tangga teparo kanthi cara ngajak usaha lan wenehi modhal kanggo usaha. Modhal usahane mau uga saka tabungane dhewe. Pamikire wanita kang maju.

          Kanthi modhal tabungane, Hani njur bukak usaha catering, sawise ajar mrana-mrene. Ngajak tangga kiwa tengen sing dha pinter olah-olah ning ora nduwe modhal kanggo usaha. Ana wong 8sing siap rewang-rewang saben Hani nampa pesenan.

Saka cuplikan ing ndhuwur bisa dingerteni yen Endang Sri Sulistyorini nggambarake wanita kang pancen bener-bener mandhiri. Bisa uga diarani emansipasi wanita. Yaiku wanita kang berjuwang kanggo merjuwangke hak-hak kaum wanita minangka kelas ekonomi. Menawa wae Endang Sri Sulistyorini nduweni paham feminism. Mula cerkak-cerkake ngemot ngenani uripe wanita kang merjuwangake status sosiale.

            Sajrone cerkak iki Endang Sri Sulistyorini uga nggambarake feminisme radikal. Feminism radikal nduweni anggepan yen panindesan tumrap kaum wanita iku jalaran anae konsep patriarki lan seksualitas. System sosial kang adhedhasar budaya patriarki, pungkasane ndadekake priya luwih diuntungake jalaran nduwe kuwasa kanggo mimpin bale wisma.

            “ya kuwi, olehe misah aku [Hani] diolor-olor. Gawe gosip yen aku sing njaluk pisah merga Mas Abi sing gawe perkara.”

Saka andharan ing dhuwur Endang Sri Sulistyorini nggambarake yen dheweke ndhuweni ancangan feminism, mligine feminism radikal. Amerga panguwasane priya, wanita dadi korbane. Gara-gara tumindake priya wanita ing cerkak iki ngalami trauma. Dheweke wis ora precaya marang priya. Amerga ora sepisan-pindho dheweke digawe lara ati dening priya. 

IV.        DUDUTAN

          Saka andharan ing nduwur bisa didudut rong perangan. Kapisan yaiku ngenani gegambarane wanita. saka gambarane wanita bisa didudut yen kabeh paraga wanitane dhuweni sipat kang apik utawa protagonis. Kaping pindho yaiku ngenani citrane wanita. sajrone antologi cerkak iki kabeh ngenani wanita mandhiri utawa wanita kang ora gumantung marang wong lanang, wanita kang wis gelem usaha nyukupi kabutuhane nannging ora ninggalake kodrate minangka wanita.

KAPUSTAKAN

Darni. 2007. Bahan  Ajar: Perempuan Dalam Kritik Sastra. Surabaya: Bintang Surabaya

Sulistyarini, Endang Sri. 2010. Antologi Cerkak: Kembang Ing Watu Karang. Surabaya:    IRANTI MITRA UTAMA