TEGES
WANTAH SAJRONE TEMBUNG GARBA
Yohanna
Putri Septya Ari Sandy
12020114212/
2012C
A.
Purwaka
Teges wantah wis akeh diwedhar dening
para ahli basa kanthi gamblang, nanging rinasa isih akeh sing mendharake kanthi
durung mligi. Teges wantah wis diwedhar lan disambungake karo teges entar,
nanging anggone njlentrehake isih durung bisa mangerteni sejatine tegese teges wantah.
Teges wantah kang adhedhasar wujude
diperang dadi papat, yaiku teges wantah kang awujud barang, teges wantah kang
awujud pakaryan, teges wantah kang awujud solah bawa, lan teges wantah kang
awujud kahanan. Teges wantah kang adhedhasar tata rakite bisa
tuwuh ana ing tembung, gatra, lan ukara. Teges
wantah kang wis tau diandharake yaiku teges wantah kang awujud kahanan, teges
wantah kang awujud pakaryan, lan teges
wantah kang awujud kahanan. Andharan ngenani teges wantah iki arep njlentrehake
teges wantah kang ana ing tembung garba amarga rinasa durung ana kang
ngandharake ngenani teges wantah sajrone tembung garba. Tembung garba
kalebu ubarampe kasusastran Jawa. Tumekan wektu iki isih durung ana kang
ngandharake ngenani tembung garba kang dijlentrehake kanthi teges wantah.
Sajrone buku-buku kasusastran akeh kang ngandharake ngenani tembung garba,
nanging anggone ngandharake isih durung mligi. Saka dhasar kuwi, mula ing
makalah iki bakal diandharake ngenani teges wantah sajrone tembung garba.
Andharane para ahli ngenani teges wantah ing buku
siji lan sijine ora padha karo para ahli liyane nanging uga ana kang padha.
Saka andharan-andharan kang beda-beda kaya mangkono bisa dijupuk dudutan
ngenani teges wantah kang bisa diweruhi. Cara kang digunakake kanggo
njlentrehake teges wantah sajrone tembung garba yaiku luwih dhisik tegese teges
wantah sajrone tembung garba. Sawise genah tegese banjur pamerangane teges
wantah sajrone tembung garba, lan pungkasan titikane teges wantah sajrone
tembung garba. Makalah iki nduweni tujuwan ngandharake teges wantah sajrone tembung
garba lan njlentrehake teges wantah sajrone tembung
garba. Tujuwan liya yaiku supaya para pamaca bisa
mangerteni apa sing diarani teges wantah sajrone tembung garba lan supaya panliten iki bisa nambahi
kawruh kanggo ngrembakakake pamulangan.
B. Andharan
Supaya luwih gamblang anggone negesi lan
njlentrehake karepe topik iki, mulaluwih dhisik kudu mangerteni tegese teges
wantah saka para ahli. Sawise dingerteni apa sejatine tegese teges wantah,
banjur tegese tembung garba, sabanjure bisa digoleki kepriye sesambungane.
Andharan ngenani tegese teges wantah kaya ing ngisor iki.
1. Tegese Teges Wantah sajrone Tembung Garba
Teges
wantah yaiku teges kang satemene, kang asipat blaka suta, ngemu andharan lan
ora ngemu surasa pepindhan. Yen ngrembug teges wantah ora uwal saka teges entar
minangka kontrase teges wantah. Teges entar yaiku teges sekabehe tembung kang
isi surasane ora mung sawantahe, kang tegese ora mung salugune ning tegese uga
oncat saka teges asline.
Wantah ing Baoesastra (1939:655)
nduweni teges tanpa kacampuran apa-apa; bares,
blaka, prasaja(tanpa disamun). Ing KBBI (2005:1268) teges wantah yaiku
teges sabenere kang ana ing salah sawijine ukara. Teges wantah yaiku teges kang
satemene kang padha karo teges apa anane kanggo samubarang kang asipat nyata.
Teges sajrone ukara kanthi teges wantah teges ora owah. Teges wantah utawa
teges lugu uga bisa sinebut teges denotatif. Teges denotatif miturut para ahli
basa nduweni teges-teges kang akeh.
Denotatif
miturut Chaer (2009:65) dibedakake saka konotatif adhedhasar saka ana lan orane
rasa pangrasa. Saben tembung sing diarani wutuh nduweni teges denotatif. Teges
kang trep karo panaliten miturut pamawas, pengrungon, pangrasa, lan kedadeyan liyane.
Sawenehe jinis-jinise makna akeh makna kang kalebu teges wantah
kayata, makna kognitif, makna referensial, makna leksikal, lan sapanunggale.
Makna kognitif yaiku aspek-aspek makna sawijine
basa kang gegayutan karo titikan kang wis ana ing sajrone basa utawa nalar. Makna
referensial yaiku makna kang langsung tumuju marang tembung kang dikarepake,
utawa maknane ana sesambungane karo kasunyatan lan wus disarujuki ing bebrayan. Makna leksikal yaiku makna kang padha karo enere,
makna kang padha karo asile pangindra nindhakake panliten, utawa makna kang
pancen bener nyata ana ing bebrayan. Sejatine isih ana maneh makna kang bisa
kalebu teges wantah, nanging kang wis diandharake ing ndhuwur minangka sesulih
saka sakabehane makna kang dimaksud.
Sasangka
(2001:198) madhakake antarane denotatif karo kognitif kang nduweni teges teges
wantah utawa teges kang blaka suta. Teges kognitif ora mung tembung-tembung
kang nuduhake samubarang kang nyata nanging uga nuduhake cakrik-cakrike teges
kang kognitif mligi, kayata iki, iku, mrana, mrene uga wilangan, kayata siji, loro, telu lan
sapanunggale, lan tembung kang nduweni teges kang nuduhake sesambungan kayata
lan, utawa, nanging,
lan sapanunggale.
Miturut
Djajasudarma(2013:11) teges kognitif kang uga sinebut teges dheskriptif utawa denotatif yaiku teges
kang nuduhake anane sesambungan antarane konsep lan kasunyatan. Teges kognitif
minangka teges lugas lan teges kang apa anane. Teges kognitif yaiku teges kang
satemene, dudu teges entar utawa pepindhan.
Padmoesoekotjo
(1953:30) negesi entar yaiku bablas, lunga, mangkat, uga silihan. Tembung entar
tegese tembung silihan. Manut tegese entar yaiku teges kang ora salugune. Kosok
baline manut tegese kang baku, kang salugu, lan kang sawantahe.
Saka
andharan-andharan ing ndhuwur bisa didudut teges wantah yaiku teges kang blaka
suta, teges kang salugune ora ngemu surasa pepindhan lan nduweni gegayutan karo
enere, uga teges kang digunakake kanggo medharake samubarang kang ora nduweni
maksud liya kejaba tegese tembung kasebut.
2. Tetengere
Teges Wantah sajrone
Tembung Garba
Tetengere teges wantah yaiku kang kapisan trep karo panliten miturut
pamawas, pangrungon, pangrasa, lan kedadeyan
liyane. Kang kapindho yaiku sesambungane karo kasunyatan. Kang katelu yaiku ora ngemu surasa
pepindhan.
Djajasudarma
(2013:11) ngandharake yen
teges wantah ora mung ana ing tembung-tembung kang nuduhake barang kang nyata,
nanging uga nduduhake ing tembung-tembung kang makna kognitife mligi.Teges wantah
bisa tuwuh ing tembung, frasa
lan ukara. Ing tembung minangka teges saben tembung kang wis lumrah dingerteni
uga kang ana ing kamus, dene kang wujude frasa
bisa tuwuh ing frasa-frasa
kang nuduhake rerakete tembung loro utawa luwih kang ora nuwuhake teges liya
kaya tembung camboran, tembung camboran ora kalebu teges wantah amarga karana
reraketane tembung loro utawa luwih ananging nuwuhake teges anyar kang beda
utawa owah saka teges asline tembung-tembung kasebut. Tuwuhe teges wantah ing
ukara kaya ing sesanti lan paribasan. Paribasan minangka unen-unen kang ajeg
panganggone, nanging ateges wantah, lan ora ngemu surasa pepindhan.
Kanggo nggampangake supaya kepenak anggone nemtokake
maknane, ing kene uga kudu dibutuhake pamawas ngenani tetengere teges wantah.
Supaya anggone nintingi tembung-tembung sing bakal ditegesi klawan tetengere
teges wantah. Banjur kudu
diweruhi jinis-jinising makna kang gegayutan karo teges wantah sing dadi sarana
nganalisis topik iki lan dadi dhasar kanggo nemtokake tetengere teges wantah
sajrone tembung garba.
a.
Makna Gramatikal
Makna gramatikal utawa makna
fungsional, utawa makna struktural, utawa makna internal yaiku makna sing ana
minangka jalaran saka fungsine tembung sajrone ukara. (Pateda, 2001:103). Dadi teges
wantah miturut makna gramatikal yaiku teges kang ana ing sajroning tembung sing
nduweni fungsi sajone
ukara.
b. Makna Kognitif
Miturut Pateda (2001:109), makna kognitif yaiku makna
kang ditujokake
dening lelandhesane. Makna
unsur basa kang raket banget sesambungane karo donya sajabane basa, objek utawa
gagasan, lan bisa diandharake adhedhasar analisis komponene. Makna kognitif uga
bisa diarani denotasi tembung. Dadi teges wantah miturut makna kognitif yaiku
teges kang nduweni lelandhesan
lan bisa dianalisis komponene.
Yen miturut Sasangka
(2001:198), makna kognitif yaiku makna wantah, makna kang blaka suta. Makna
kognitif ora mung nduweni tembung-tembung kang nuduhake samubarang kang nyata,
nanging uga nuduhake cakrik-cakrike makna kang kognitife mligi, kayata iku,
iki, mrana, mrene; numeralia, kayata siji, loro, telu, lan sapanunggale; lan
partikel kang nduweni makna kang nuduhake sesambungan kayata lan, utawa,
nanging, lan sapanunggale.
Dadi, ing sajerone makna kognitif iku, pamicara mikir lan
ngomong apa anane ngenani samubarang uga ora nduwe maksud liya-liyane kejaba
maksud salumrahe. Sawise dingerteni ngenani titikane teges wantah mau, makna
kognitif iki nduweni sesambungan sing raket banget amarga sajrone makna
kognitif iki tembung-tembung bisa dipikir lan dianalisis kompenene.
c. Makna
Dheskriptif
Makna
dheskriptif yaiku makna kang wis ana sajrone tembung sing kerep dinggo
masyarakat umume lan isih ana nganti saiki (Pateda, 2001:99).
Dadi teges wantah miturut makna dheskriptif
bisa ditegesi, teges sajrone basa kang wis kerep dinggo masyarakat lan
wis mesthi ngemu teges apa anane. Teges sing dikarepake ing kene teges sing wis
padha diweruhi jalaran wis disarujuki dening masyarakat, tegese uga ora owah
saka biyen nganti saiki.
d.Makna Konseptuwal
Makna
konseptuwal dinggep minangka samubarang utama sajrone cecaturan, uga kalebu
samubarang kang esensial sajroning basa lan bisa diweruhi sawise nggayutake
utawa nandhingake ing panganggone basa (Pateda, 2001:114). Dadi
teges wantah yen kadeleng saka makna konseptual bisa ditegesi yaiku teges sing
bisa diweruhi nalika dinggo ing basa komunikasi. Iki bisa dijlentrehake nalika tembung kasebut
ngadeg dhewe lan nalika tembung kasebut ana sajrone konteks.
e. Makna Referensial
Miturut Pateda (2001:125), makna referensial yaiku makna kang langsung
gegayutan karo lelandhesane kang
dituduhake dening tembung kang awujud sipat, aran, kasunyatan, kedadeyan lan proses.
Ana maneh kang ngandharake makna
referensial yaiku makna kang sesambungan langsung karo kasunyatan utawa ener, makna referensial uga kasebut makna kognitif amarga padha-padha
nduweni lelandhesan (Djajasudarma,1993:11).
Dadi teges wantah miturut
makna referensial bisa ditegesi sawijining teges kang langsung dituduhake
tembung sing nduwe lelandhesan.
f. Makna Idheasional
makna idheasional yaiku makna kang
tuwuh saka panganggone tembung kang
nduweni konsep (Pateda, 2001:104). Teges
wantah adhedhasar makna idheasional yaiku teges kang awujud asil pamikiran
sajrone tembung. Dadi
teges wantah miturut makna idheasional
yaiku nalika negesi tembung tartamtu mesthi digoleki
enere sing gegayutan karo tembung kasebut.
g.
Makna Dhenotatif
Makna dhenotatif yaiku maknane
tembung utawa kelompok tembung kang didhasarake kanthi gegayutan wantah
antarane satuwan
basa lan wujud sanjabane
basa kang dicakake ing basa kanthi bener lan pener (Pateda, 2001:98).
Dadi miturut makna denotatif teges wantah yaiku teges
sajrone tembung utawa kelompok tembung sing dienggo
kanthi apa anane lan objektif tanpa digayutake karo bab-bab liyane.
Saka
jinis-jinise makna sing wis diandharake ing ndhuwur, bisa didudut yen
jinis-jinis teges iku anggone negesi tembung iku kanthi pamikiran. Dadi sing
ditegesi lumantar pamikiran iku
kalebu teges wantah.
Andharan-andharan
ing ndhuwur minangka andharan umum ngenani teges wantah lan tetengere teges
wantah. Ing ngisor bakal diandharake teges wantah sajrone tembung garba.
3. Tegese Tembung Garba
Garba
tegese sesambungan, rerangken, gegandhengan. Ing Baoesastra Djawi (1939:133)
diandharake tegese garba yaiku weteng, sesambungan, rerangken. Dene miturut
Padmosoekotjo (1953:26) tembung garba bisa ditegesi tembung rerangken utawa
tembung loro utawa luwih kang digandheng dadi siji lan banjur suda cacahe
wanda. Nggarba tembung tegese nggandheng tembung loro utawa luwih supaya suda
cacahing wanda. Tembung garba lumrahe kanggo ing kasusastran kang sinawung ing
tembang. Samangsa ana frasa
kang kakehan wandane, pangripta bisa ngungkret utawa ngelong cacahe wanda mau
sarana nggarba tembung loro utawa luwih kang dumunung ana ing gatra iku.
Tembung
garba minangka tembung loro kang digandheng lan ora nduweni teges anyar kang
oncat saka teges asline tembung-tembung kasebut. Mula krana ora ana
owah-owahane teges saka tembung asline senajan wis ngalami proses tembung garba
bisa ditegesi lumantar teges wantah.
Wewatone
nggarba tembung yaiku:
[a] + [a] =
[a]
[a] + [i]
= [e]
[a] + [u] =
[o]
[a] + [o] =
[o]
[i] + [i] =
[i]
[i] + [a] =
[ya]
[u] + [a] =
[wa]
[u] + [i] =
[wi]
[o] + [a] =
[wa]
Pamerangane
tembung garba adhedhasar wujude diperang dadi papat yaiku:
1. Tembung garba sutraye. Tembung
garba sutraye yaiku tembung loro kang siji-sijine tanpa aksara “y” menawa dadine
tembung garba banjur mawa aksara “y”. Kayata:
1. Sugih (bandhane akeh) + arta (dhuwit) =
sugyarta (sugih dhuwit)
Tuladhane:
1.
Pak Hendro
pancen saiki wis dadi wong kang sugyarta.
Saka ukara ing ndhuwur bisa diweruhi
manawa pak Hendro minangka wong kang nduweni dhuwit akeh. Sugyarta mujudake
tembung kang nuduhake kahanane pak Hendro ing wektu iki.
b.
Sami (padha) + arsa (arep) = samyasra (padha arep)
Tuladhane:
2. Bu Dwi lan Bu Tunjung samyarsa tindak
dhateng peken sesarengan.
Ukara kasebut kang ngemot tembung garba
samyarsa nuduhake kekarepan antarane Bu Dwi lan Bu Tunjung arep tindak
bebarengan. Samyarsa minangka tembung kriya kang mretelakake lumakune kaanan.
Samyarsa ora nduweni teges liya kajaba padha-padha arep nglakoni sawijine
tindakan.
c.
Taksih (isih) + alit (cilik) = taksyalit (isih cilik/durung
diwasa)
Tuladhane:
3. Putranipun Bu Heni tasyalit.
Ukara in ndhuwur nuduhake dene tasyalit
minangka kaanane putrane Bu Heni kang kagolong isih cilik amarga umur lan
blegere pranyata uga isih cilik. Mula tasyalit nuduhake menawa putrane Bu Heni
isih durung diwasa.
(2)
Tembung garba sutrawam. Tembung loro
kang siji-sijine tanpa aksara “w”, manawa dadine tembung garba banjur mawa aksara
“w”. Kayata:
a. Tumuju (tekan) + ing = tumujweng (tekan ing)
Tuladha:
4. Andi saiki lagi tumujweng Gresik,
kamangka kanca-kancane wis aneng Surabaya wiwit wingi dalu.
Tumujweng
nuduhake ing papan ngendi tumekane Andi. Tumujweng ora nduweni teges liya
kajaba tumuju ing ngendi obyek kang diandharake. Tumujweng minangka tembung
kriya kang mratelakake lakune kahanan, lan tembung tumujweng nuduhake tembung
kang nduweni teges padha karo tegese tembung linggane lan ora mentar saka teges
asline.
b. Ratu(raja)
+ agung(gedhe) = ratwagung
(ratu gedhe)
Tuladha:
5. Pandu Dewanata ratwagung ing Ngastina.
Ratwagung minangka tembung aran kang
nuduhake lan njlentrehake Pandu Dewanata. Ratwagung nuduhake teges kang apa
anane lan teges ratwagunge uga ora
tambah lan suda saka tembung linggane
kasebut. Teges wantah sajrone tembung ratwagung nuduhake kang teges kang apa anane lan padha karo
tegese tembung linggane.
c. Maleb (mlebu) + ing = malebweng (mlebu ing)
Tuladha:
6. Bapake Parjo malebweng kunjara wingi
sore.
Malebweng minangka tembung kriya
kang mratelakake tandang gawe. Malebweng
nduweni teges mlebu ing papan ngendi mlebune apa kang diandharake. Malebweng
ora nduweni teges liya kajaba malebu ing. Teges wantah sajrone tembung
malebweng yaiku anane ener dene tembung kasebut saka tembung mlebu kang ora
liya tegese menyang ing jero. Dadi malebweng nduweni teges kang kang padha lan
ora owah saka tembung linggane.
(3)
Tembung kang digarba karo tembung maha, manawa tembunge maha mung kari
kaucapake “mah”, diarani tembung garba warga h. kayata:
Maha (linuwih)
+ raja (ratu) = maharaja
(ratu linuwih)
Maha (linuwih)
+ resi (wong suci kang wis dadi dewa) = mahresi (pendhita linuwih)
(4) Garbane tembung-tembung kang ora klebu ing
tembung garba sutraye, sutrawam lan warga h. Kaya tembung-tembung ing ngisor
iki:
a. Sesotyadi
Sesotyadi garbane tembung sesotya kang tegese inten, lan
tembung adi kang tegese linuwih. Sesotyadi nduweni teges pinunjul.
b. Parameswari
Parameswari minangka garbane tembung parama kang
nduweni teges ‘kang pinunjul’, lan tembung iswari kang nduweni teges
‘ratu wedok’. Parameswari nduweni teges ratu kang pinunjul. Biyasane kanggo
wastanane garwane raja. Teges wantah sajrone tembung parameswari nuduhake teges
kang blaka suta, dene tembung parameswari nuduhake sebutan kanggo garwane raja,
ora ngemu teges liya. Kaya tuladha ing ukara iki:
7.
Dene
parameswarine aran Dewi Srini putrane Prabu Bramasatapa, nata Gilingwesi.
Dewi Srini nuduhake manawa dheweke parameswari, ora liya
yaiku garwane raja.
c. Narendra
Narendra minangka tembung garba saka tembung nara
kang nduwe teges wong lan indra kang nduwe teges ratu. Mula narendra tegese
wong kang ngratoni utawa wong kang dadi ratu. Teges wantah sajrone tembung
narendra yaiku teges referensial kang minangka teges kang nduweni ener. Nalika
tembung narendra diucapake, mitra wicara bakal nduweni ener manawa narendra
yaiku wong kangdadi ratu, mula narendra ngemu teges wantah krana teges kang apa
anane lan ora ngemu surasa pepindhan.
d. Sarotama
Sarotama minangka garbane tembung sara kang
tegese ‘panah’, lan tembung utama kang nduweni teges ‘linuwih’.
e. Sitinggil
Sitinggil minangka garbane tembung siti lan inggil.
Siti nduweni teges lemah. Inggil nduweni teges dhuwur. Sitinggil nduweni
teges papan sing duwur saburining alun-alun(pasowanan). Teges wantah kang ana
ing tembung sitinggil nuduhake teges referensial krana nalika tembung kasebut
diucapake, mitra wicara bakal nduweni ener dene sitinggil papan kang dhuwur
kang gunane kanggo pakurmatan. Mula tegese sitinggil nuduhake teges wantah
yaiku teges kang apa anane.
Andharan ing ndhuwur ngenani tegese
tembung garba, pamerangane tembung garba banjur ing ngisor arep diandharake
titikane tembung garba. Kang prelu digatekake ngenani tembung garba yaiku:
a. Kang kena digarba iku tembung kang
awasana vocal (aksara swara) karo tembung kang purwane vokal.
b. Tembung kang awasana [h] kena digarba
karo tembung liya kang apurwa vokal sarana mbuwang aksara [h] iku.
“u” +
“I” ing basa Jawa anyar akeh sing dadi “we”.
4. Pamerangane Teges Wantah sajrone Tembung
Garba
Teges wantah sajrone tembung garba bisa
diperang adhedhasar wujude. Adhedhasar wujude teges wantah sajrone tembung
garba diperang dadi telu, yaiku:
1) Teges wantah sajrone tembung garba
kang awujud barang.
Teges wantah sajrone tembung garba
kang awujud barang minangka tembung
garba kang wujude barang. Barang kaperang dadi barang urip lan barang ora urip.
Tembung garba kang kalebu barang urip kayata:
a.Nareswara
Nareswara
minangka garbane tembung nara lan iswara. Nara tegese wong, dene iswara tegese
bendara, gusti. Nareswara nduweni teges wong kang ginusti-gusti, wong kang
binandara. Mula nareswara mujudake tembung garba kang nuduhake barang kang
urip.
b.Narapraja
Narapraja
minangka garbane tembung nara lan praja. Nara minangka tembung kang nduweni
teges wong, lan praja minangka kang nduweni teges negara. Mula narapraja
nduweni teges wonge Negara, punggawane negara.
2) Teges wantah sajrone tembung garba
kang awujud kahanan
Teges
wantah sajrone tembung garba kang awujud kahanan minangka tembung garba kang
nuduhake manawa tembung kuwi minangka kahanan kang dialami. Kaya tembung garba
ing ngisor iki:
a.Dadyewuh
Dadyewuh
garbane tembung dadi lan ewuh. Dadi nduweni teges dadi, ewuh nduweni
teges nduwe gawe. Nalika digarba dadi tembung dadyewuh kang nduweni teges dadi
angel, satemah rekasa. Tembung iki nuduhake kahanan nalika nindakake samubarang
kang katon satemah rekasa. Teges wantah kang ana ing tembung iki nuduhake
manawa nalika ana kang ngucapake tembung iki, mitra wicara bakal mangerteni
manawa tegese ora liya yaiku kahanan samubarang kang dadi angel utawa satemah
rekasa.
b.Kalokengrat
Kalokengrat
minangka garbane tembung kaloka,ing, lan rat. Kaloka tegese misuwur, dene ing
tegese ancer-ancer kang nelakake dunung, lan rat tegese yaiku jagat. Dadi
kalokengrat nduweni teges misuwur ing jagat. Kalokengrat minangka tembung garba
kang nuduhake kahanan nalika sawijine wong misuwur ing jagat. Teges wantah kang
ana ing tembung kalokengrat yaiku
kahanane wong kang lagi misuwur ing jagat nalika semono. Nalika pangocapan
tembung kalokengrat, mitra wicara bakal nduweni eneran ngenani kaloka. Kaloka
nduweni teges misuwur, mula nalika mitra wicara krungu tembung kalokengrat,
mitra wicara bakal nduweni eneran dene kang dimaksud pamicara yaiku misuwur ing
jagat.
c.Kajwareng
praja
Kajwareng
praja minangka garbane tembung kajawara, ing, lan praja. Kajwara saka tembung
juwara kang nduweni teges misuwur lan kondhang. Praja nduweni teges negara.
Dene tembung kajwareng praja nduweni teges misuwur ing praja. Teges wantah
sajrone tembung kajwareng yaiku kahanan nalika lagi misuwur ing sawijine papan.
Dene ing kene kajwareng praja mula ditegesi kahanane wong kang lagi misuwur ing
negara. Kajwareng ora nduweni teges liya kejaba teges wantah, yaiku misuwur
ing.
Kanthi gampang ngenani teges wantah
kang sajrone tembung garba bisa dideleng saka tabel ing ngisor iki.
No.
|
Tembung Garba
|
Jinise Makna
|
||||||
Gramatikal
|
Kognitif
|
Dheskriptif
|
Konseptuwal
|
eferensial
|
idheasonal
|
dhenotatif
|
||
1.
|
Sugyarta
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
2.
|
Samyarsa
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
3.
|
Taksyalit
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
4.
|
Tumujweng
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
5.
|
Ratwagung
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
6.
|
Malebweng
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
7.
|
Mahraja
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
8.
|
Mahresi
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
9.
|
Sesotyadi
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
10.
|
Narendra
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
11.
|
Sarotama
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
12.
|
Sitinggil
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
13.
|
Narewara
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
14.
|
Narapraja
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
15.
|
Dadyewuh
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
16.
|
Kalokengrat
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
√
|
Saka tabel ing ndhuwur bisa diweruhi
yen teges wantah sajrone tembung garba yaiku teges gramatikal. Kognitif,
dheskriptif, konseptuwal, referensial, idheasonal,lan dhenotatif.
Tembung-tembung garba ngemu teges-teges kasebut.
6. Titikane Teges Wantah sajrone Tembung Garba
Saka
andharan-andharan kasebut bisa dititiki manawa teges wantah sajrone teges
wantah yaiku:
a.
Teges-teges
kang apa anane kang diemot dening tembung-tembung garba.
b. Teges wantah sajrone tembung garba
yaiku teges gramatikal. Teges gramatikal ana sajrone tembung garba krana
tembung garba wis ngalami owah-owahan tembung saka tembung asline. Lan wujude
nduweni guna krana panganggone sajrone
ukara.
c. Teges wantah liya sajrone tembung
garba yaiku teges referensial. Teges
referensial ana sajrone teges wantah krana wujude tembung kang nduweni eneran
nalika tembung kasebut diucapake.
d. Teges wantah sajrone tembung garba
miturut wujude diperang dadi awujud barang lan awujud kahanan. Teges wantah
sajrone tembung garba kang awujud barang krana tembung-tembung garba ana kang
nuduhake manawa kuwi kalebu barang lan nduweni teges kang lugu lan ora ngemu
pepindhan. Teges wantah sajrone tembung garba awujud kahanan krana
tembung-tembung garba kasebut nuduhake kahanan kang lagi dialami lan ora
nduweni teges liya kejaba teges kang dikandhut sajrone tembung-tembung asline
kasebut.
C. Dudutan
Teges wantah sajrone tembung garba teges
kang blaka suta, teges kang salugune ora ngemu surasa pepindhan lan nduweni
gegayutan karo enere, uga teges kang digunakake kanggo medharake samubarang
kang ora nduweni maksud liya kejaba tegese tembung garba. Teges wantah sajrone
tembung garba yaiku teges gramatikal, kognitif, dheskriptif, konseptuwal,
referensial, idheasional, lan dhenotatif. Pamerangane teges wantah sajrone
tembung garba ana papat adhedhasar wujude, yaiku tembung garba sutraye, tembung
garba sutrawam, tembung garba warga h, tembung garba kang ora kalebu ing
sutraye, sutrawam, lan warga h, uga tembung garba kang dianggep tembung lingga.
Teges wantah sajrone tembung garba nduweni perangan adhedhasar wujude, yaiku
kang awujud barang lan awujud kahanan.
Kapustakan
Aminuddin.2003. Semantik Pengantar
Studi Tentang Makna. Bandung: Sinar Baru Algesindo
Chaer, Abdul.2009, Pengantar
Semantik Bahasa Indonesia. Jakarta: PT Rineka Cipta
Djajasudarma,
T, Fatimah.2012.SEMANTIK 1 Makna Leksikal
dan Gramatikal.
Bandung: PT Refika Aditama.
Djajasudarma, T, Fatimah.1999, Semantik
2. Anggota IKAPI: PT.Refika Aditama
Padmasoekotjo,S.
1953, Ngengrengan Kasusastran Djawa.
Jogjakarta: Soejadi
Padmosoekotjo S.1956.Sarine Basa
Djawa.Jakarta:Noordhoff-Kolff.V
Padmasoekotjo,S.
1979, Memetri Basa Jawi: Jilid I. Surabaya: CV. Citra Jaya
Poerwadarminta, W.J.S., 1939, Baoesastra
Djawa. Batavia.
Sasangka,
Sri Satriya Tjatur Wisnu.2013.Paramasastra Gagrag Anyar Basa Jawa. Jakarta:
Yayasan Paramalingua
--------2005. Kamus Besar Bahasa
Indonesia. Jakarta : Balai Pustaka
Tidak ada komentar:
Posting Komentar