KONFLIK
BATIN SAJRONE CERBUNG KINOSEK ING LINDHU ANGGITANE SURYADI WS
Dening : Miftahudin
Mahasiswa Jurusan B. Daerah UNESA
1.
Purwaka
Kabeh manungsa
urip ing donya iki tansah nduweni konflik. Konflik-konflike maneka warna
wujude ana konflik batin, uga ana
konflik sosial. Maneka warna jalaran sing bisa nuwuhake konflik-konflik kasebut
tansah dadi ayang-ayang uripe manungsa saengga ndadekake manungsa mikir kepriye
bisa ngendha saka jalaran-jalaran konflik iku sarta saumpama aweh konflik
dheweke mikir kepriye supaya enggal-enggal ngrampungi konflik-konflik kang
ditandang kasebut.
Samubarang kang bisa njalari tuwuhe konflik
maneka werna, kaya dene anane prastawa lindhu kang ngrusak bandha donya lan mateni pira-pira kulawarga sarta pawongan kang ditresnani. Ilange bandha
donya lan matine kulawarga sarta pawongan kang ditresnani iku bisa nuwuhake
konfik sosial nanging akeh-akehe nuwuhake konflik batin. Konflik batin saka
ilange bandha donya kang diduweni lan matine kulawarga sarta pawongan kang
ditresnani jalaran lindhu uga bisa nuwuhake konflik batin kang banget amarga
saben manungsa mesthi susah lan sedhih anggone ilange bandha donya kang wiwit
sithik banjur dadi akeh banjur dumadakan
ilang satleraman, apa maneh ndadekakake matine salah sijine kulawarga lan
pawongan kang ditresnani. Kedadeyan kaya mangkono kuwi pancen ora bisa dikira-kirakake,
mula manungsa mung saderma nglakoni lan tansah nduweni pangrasa lan
pamikir kang antheng lan kuwat, jalaran
akeh pawongan kang nglakoni pacoban urip
kaya mangkono, malah kepara ndadekake
dheweke ora sadhar banjur nglakoni panggaweyan
kang ora becik.
Prekara kang
njalari konflik saliyane ilange bandha donya lan matine kulawarga sarta
pawongan kang ditresnani yaiku prekara katresnan. Prekara katresnan sejatine
bisa nuwuhake konflik sosial, nanging akeh-akehe nuwuhake konflik batin. Katresnan
nganti sepprene ora bisa uwal saka uripe manungsa. Saben manungsa mesthi
nduweni rasa tresna lan nresnani, amarga rasa iki wis dadi titahe saben manungsa. Rasa
tresna lan nresnani iki kang dadi punjere prekara katresnan saengga bisa nuwuhake
konflik batin.
Katresnan bisa nuwuhake konflik batin yen katresnan durung bisa manunggal. Ora bisa nekakake rasa tresna
marang wong sing ditresnani mujudake prekara kang banget anggone nyiksa ati.
Apamaneh yen banjur ngerteni wong sing ditresnani wis nduwe pasangan lan
pasangane iku bakal diwengku dadi sisihane sacara resmi lan sah. Sakabehe kuwi
nuwuhake konflik batin kang banget ndadekake ati tansah nelangsa lan bingung.
Nelangsa jalaran rasa tresnane pranyata
ora bisa manunggal lan bingung ngilangake rasa tresna marang pawongaan kang
ditresnani.
Prekara
katresnan kang ora bisa manunggal lan pacoban
urip kang ngilangake bandha donya lan matine kulawarga sarta pawongan
kang ditresnani kasebut mujudake konflik batin kang gegayuhan karo pangrasane
manungsa. Miturut Agus Sujanto dkk (2006: 12) Konflik batin minangka salah sijine kelakuwan kang banget asring
dilakokake kang lelawanan karo swara batin, sajrone urip kanthi sadar, lelawanan
kasebut kang nyebabake pecahe pribadhine
pawongan, saengga ing jero asring dirasakake konflik-konflik jiwa kang dilakoni
marang pawongan.
Cerbung asesirah
kinoshek ing lindhu anggitane Suryadi WS
kang kapacak ing majalah Jayabaya iki
onjo ing perangan konflik batin, yaiku konflik batin kang ditandang dening
paraga-paraga utamane, ing antara liya paraga Rani, paraga Seta, lan paraga Sadana
kang nglakoni konflik batun sawise anane lindhu. Konflik batin kang ditandang
saben paraga beda-beda. Paraga Rani kang kelangan bandha donyane sarta matine
Seta, ibune lan adhine nuwuhake knflik batin kang banget apa saengga ndadekake
dheweke nelangsa. Sanajan akhire dheweke ditulung Sadana lan tuwuh rasa tresna
marang Sadana nanging isih ndadekake tuwuhe konflik batin marang dheweke amarga
paraga Sadana minangka isih jaka lan dheweke wis randha saenga nuwuhake konflik
batin marang dheweke apa maneh paraga Sadana arep diwengku karo wong wadon liya.
Dene konflik batin kang ditandang dening paraga Seta yaiku awujud rasa sedhih lan rasa kuwatir. Rasa sedhih amarga
ibune kang seda lan kuwatir amarga ketampa apa orane lamarane marang ibune
Rani. Dene konflik kang ditandang Sadana yaiku rasa sedhihe amarga sedane Seta
lan ibuke banjur rasa kang isih bingung minangka arep wengku Rani dadi garwane.
Konflik batin sajrone cerbung iki narik
kawigaten jalaran konflik batin kang ditandang dening paraga-paragane mujudake
konflik kang wus lumrah kedadean ing panguripan nyata. Senajan lumrah, nanging
anane cerbung iki ditintingi kanthi tintingan struktural jalaran konflik batin
mujudake sawijine perangan alur.
2.
Landhesane
Teori
2.1
Cerbung
Cerbung
salah sijine crita carangan kang kapacak ana ing pirang-pirang majalah, dadi
ora mung sepisan wae, nanging pirang-pirang majalah utawa medhia masa. Critane
sambung-sinambung kanthi pirang-pirang episode. Crita sambung uga luwih
kompleks tinimbang cerkak.
Suripan
Sadi Hutomo ngendhika yen crita sambung minangka kawitane ngrembakane novel
Jawa modern kang kapacak ing pira-pira majalah. Adhedhasar andharan kuwi bisa
diweruhi yen crita sambung ana gandheng rakete karo ngrembakane novel Jawa
modern, crita sambung uga nduweni peran kang wigati aiku dadi sarana lan
prasarana kanggo karya sastra Jawa sing didadekake obek panliten teka saiki
(Suripan Sadi Hutomo, 1987:5)
2.2
Pamarekan Struktural
Cerbung
kinosek ing lindhu iki nggunakake pamarekan struktural. Pamarekan struktural
asring sinebut pamarekan obyektif, pamarekan formal, utawa pamarekan analitik,
kang lelawanan saka asumsi en karya sastra dadi karya kreatif kang otonom.
Saengga saumpama arep ditliti kudu sikaji uga unsur pambangune karya kuwi yaiku
kaya tema, alur, latar, panokohan, lan aspek-aspek sing ndadekake karya sastra
(Atar Semi, 1996:67)
Ratna
(2011:21) ngandharake yen sajrone tintingan struktural, bisa dititiki: (1)
karya sastra minangka modhel tulisan kang kasusun saka maneka unsur kang diatur
dening paugeran sastra, lan (2) anane
faktor paugeran unsur kang ngasilake efek kasusastran tanpa nengenake kanyatan
sajabane sistem struktur.
Nurgiyantoro (2007:124) ngandharake
yen tintingan struktural nduweni tujuwan kanggo njlentrehake kanthi setiti
fungsi lan gegayutan antarane maneka unsur karya sastra. Tintingan struktural
nduweni tujuwan kanggo nuduhake gegayutan antarane unsur-unsur kasebut sarta
tujuwan kaendahan.
Analisi
struktural minangka tingkat kawitan ing panliten sajrone karya sastra. Tingkat
iki angel diilangake, amarga analisis struktural minangka gerbang kang utama
kanggo meruhi unsur-unsur kang dadi pambangune. Kita bisa meruhi jrone karya
sastra kanthi cara nggoleki njabane dhisik. Dhasarae analisis struktural
nduweni tujuwan kanggo njlentrehake kanthi tliti lan sajero-jerone sesambungane
saben-saben unsur karya sastra saengga ngasilake makna kang sampurna
(Sangidu,2004:15)
Pradopo sajrone
Suwondo (2012:69) ngandharake yen sing dadi konsep dhasar tintingan struktural
yaiku anane pamawas yen sajrone karya sastra mujudake sawijine struktur kang otonom sing bisa dingerteni minangka sawijine kesatuan kang nyawiji karo unsur-unsur pamangune karya sastra kang
gegayutan antara siji lan sijine. Tintingan struktural bisa ditintingi kanthi cara nengenake unsur intrinsik karya sastra, tanpa nengenake sejarah lan niate
pangripta nalika nulis sawijine karya sastra, utawa bisa diarani yen ora
nengenake unsur ekstrinsik karya
sastra
2.3
Konflik Batin
Konflik
Batin minangka perangan alur. Alur minangka urutan saka dalane crita kang
nyritakake crita saka wiwitan dalane crita teka pungkasane crita. Miturute Herman
J.Waluyo (2002:9) alur minangka krangka crita saka wiwitan teka pungkasane
crita kang dadi urutane konflik antarane rong paraga. Banjur, Miturute Panuti
Sujiman (1993:29) yaiku alur minangka salah sijine plot srita kang umume
nyritakake crita kang nuju ing klimaks konflik lan dipungkasi karo pungkasan
kang logis.
Alur
uga diarani plot. Plot minangka unsur fiksi kang wigati ing karya sastra awujud
prosa. (Sugihastuti,2002:37) nduweni panemu yen tahapan plot iku diperang dadi
lima. Kalima iku yaiku tahap situation, tahap generating circumstantes, tahap
rising action, climax, lan denouement. Perangan-perangan kuwi kang lumrahe ana
ing saben karya sastra.
Plot
minangka kedadeyan saka prastawa ing crita. Plot minangka crita kang nduweni
urutan kedadeyan, nanging saben kedadeyan iku digayutake karo sabab lan
akibate, prastawa siji disababake utawa nyebabake anane prastawa liyane
(Nurgiyantoro, 2007:13)
Alure
Karya sastra kawangun amarga anane konflik eksternal lan internal kang dialami paraga. Konflik eksternal tuwuh amarga prastawa-prastawa kang
ngemu pertentangan ing sakupenge, lumantar pawongan liya, kahanan sosial utawa
kahanan alam (Nurgiyantoro, 2007:122). Konflik internal utawa konflik batin mujudake konflik kang dirasakake dening atine
dhewe yaiku rasa mangkel lan nduwe salah
sing gedhe (Nurgiyantoro, 2007:124). Konflik batin minangka salah sijine kelakuwan
kang banget asring dilakokake kang lelawanan karo swara batin, sajrone urip kanthi
sadar, lelawanan kasebut kang nyebabake pecahe
pribadhine pawongan, saengga ing jero asring dirasakake konflik-konflik jiwa
(Agus Sujanto dkk, 2006: 12).
Miturut
Nurgiyantoro (2007:124) Konflik kaperang dadi rong perangan, yaiku konflik eksternal lan konflik internal. Konflik eksternal yaiku konflik kang dumadi ing sawijine pawongan kang
disebabake kahanan sajabane pawongan iku. Bisa awujud lingkungan alam utawa
lingkungan sosial. Konflik eksternal
banjur kaperang maneh dadi konflik fisik (konflik elemental) lan konflik sosial. Konflik fisik yaiku konflik kang
disebabake anane tabrakan antarane paraga karo lingkungan alam. Konflik sosial
yaiku konflik kang disebabake jalaran anane sesambungane paraga karo lingkungan
manungsa. Dene konflik internal
(konflik jiwa) yaiku konflik kang dumadi ing ati, utawa ing jiwane saben-saben
manungsa.
Saka
andharan ing dhuwur mula bisa diweruhi
yen konflik batin uga diarani konflik internal. Konflik batin mujudake konflik
jiwa utawa konflik kang dumadi amarga anane tabrakan rong kepenginan sajrone
batin, nanging ora uwal karo anane kahanan ing lingkungan njaba. Anane rong
pilihan utawa rong kapenginan iki jalaran ana kang nyebabake, kang ora liya
yaiku amarga anane konflik eksternal kang arupa konflik fisik lan konflik
sosial. Mula konflik batin tansah sesambungan karo konflik eksternal.
3.
Andharan:
Bab andharan ing tulisan iki bakal
ngandharake ngenani kaidah alur lan klonflik-konflik batine paraga sajrone cerbung. Andharan iku
bakal dijlentrehake kanthi urut yaiku kapisan njlentrehake ngenani kaidah alur,
banjur kapindho ngandharake
perangan-perangan konflik batin paraga kanthi ngandharake sababe konflik lan
pungkasane konflik. Perangan-perangan iku bakal dijlentrehke siji blaka siji
ana ing ngisor iki.
3.1
Konflik-Konflik Batin Paraga Sajrone Cerkak “Kinosek ing Lindhu”
Konflik batin
minangka unsur esensial sajrone cerkak iki. Konflik batin dhewe nduweni teges
yaiku mujudake konflik kang dirasakake dening atine dhewe. Apa kang nyebabake
ora diblakake maring paraga liya. Wujud anane konflik batin anane rasa mangkel
lan salah kang gedhe. Konflik bisa kedadeyan antarane manungsa karo manungsa
utawa mahluk liyane kaya kewan lan
wit-witan, bisa uga karo alam sakupenge (Nurgiyantoro, 2007:124). Andharan iku bisa menehi kawruh yen anane
konflik iku mesthi ana sababe utawa lantarane kang ndadekake tuwuhe konflik.
Konflik-konflik
batin paraga ing kene diperang dadi telu yaiku konflik batine Seta Aji, Rani
Pratiwi, lan Sri Sadana. Saben paraga nduweni
konflik-konfli batin kang beda-beda. Konflik-konflik batine paraga Seta, Rani,
lan Sadana iku bakal diandharake
siji-blaka siji ing ngisor iki.
3.2.1
Konflik-konflik batine Seta
Konflik batine Seta ing kene diperang
dadi loro kanthi diandharake sabab kang
ndadekake tuwuhe konflik. Perangan-perangan konflik batine yaiku rasa kuwatire
Seta amarga lamarane disarujuki apa ora
karo wong tuwane Rani lan rasa sedhih amarga ibuke
seda. Perangan-perangan kuwi bakal diandharake siji blaka siji ing ngisor iki
kanthi ngandharake peleraiyane konflik.
3.2.1.1
Rasa Kuwatire Seta Amarga Lamarane Disarujuki Apa Ora Karo Wong Tuwane Rani
Rasa kuwatir
minangka salah sijine aspek psikologi kang diduweni saben pawongan. Rasa iki
kang tuwuh saka anane kekarepane bisa kasil apa orane. Rasa iki uga bisa sirna
yen kekarepane bisa kasil. Rasa iki kang
dadi konflik batin paraga Seta
nalikane nglamar Rani.
Perkara kang
njalari rasa kuwatire Seta iki amarga lamarane marang Rani sing durung tamtu
disarujuki karo wong tuwane. Rasa kuwatir iki kang ndadekake Seta bingung, mula
dheweke age-age anggone marani menyang wong tuwane Rani supaya kekarepane bisa
enggal kasembadan. Andharan kaya mangkono bisa diweruhi saka pethikan ing
ngisor iki.
Aku
iki pribadi saguh lan ora ana masalah, Mas. Nanging aku iki anak wadon mung
siji lan ora kepengin gawe kuciwa atine wong tuwaku. Mula prayogane Mas Seta
aji dak ajak menyang desaku. Ketemuwa karo wong tuwaku. Yen wong tuwaku
nyetujoni, ora sesuk, ora sore, aku saguh dadi garwamu . suspens.
“Aku
ngerti Dhik. Yen ngono, ora kesuwen, sesuk sore aku lan kowe mangkat, numpak
sepur malam jurusan Yogya.” Ucape Seta karo ndelikake rasa kuwatire. (JB, 48:2009, 22:4:2)
Pethikan ing
ndhuwur nuduhake kepriye rasa kuwatire Seta
ngenani sarujuk apa orane wong tuwane Rani maranng dheweke lan ana kene
nuduhake uga kaidah alur yaiku suspens kang tuwuh sajrone pamaca yaiku rasa pengon weruh ngenani kepriye dheweke
disarujuki apa orane. Perkara iku wis lumrah yen ana rasa kuwatir antarane
direstoni wong tuwane Rani apa ora, sajrone jagade nenikahan ing ngendi wae
perkara pasarujukan lan restu saka wong tuwa iki wigati banget. Masyarakat Jawa
umpamane yen wong tuwa arep ngrestoni anake
kanggo jejodhohan, wong tuwa kuwi kudu deleng sisihane anake kuwi yaiku
ngenani bibit, bobot, lan bebet uga kudu dipetung wetoni, lsp, perkara
pasarujukan ing masyarakat Jawa iki minangka unsur latar kang ana sajrone
cerbung. Perkara-perkara kuwi kang ndadekake Seta kuwatir yen ana petungan-petungane
wong tuwane sing ora cocog karo dheweke, kamangka Rani karo Seta kuwi
padha-padha wong Jawa-ne.
Perkara kuwatir
mau rada entheng amarga Rani wis nyarujuki yen gelem dadi bojone nanging
ngenteni kasarujukane wong tuwane. Geleme Rani kuwi kang ndadekake Seta kuwat
atine. Kuwat atine Seta uga dideleng saka kekarepane kang ngajak langsung
menyang Yogya.
Rasa kuwatire
Seta wis ilang nalikane wis ana Yogya. Ing Yogya dheweke ditampa apik karo wong
tuwane Rani lan ditampa lamarane, tanpa ana petungan-petungan werna-werna.
Andharan kuwi bisa dideleng saka pethikan ing ngisor iki.
Ya
wis ora apa-apa. Nek pancen wis padha cocoge kowe karo Rani, aku wong tuwa ya
mung magestoni. Lha terus rancanganmu mengko keprie? . (JB, 48:2009, 22:4:2)
Pethikan ing
ndhuwur nuduhake yen ibune Rani nyarujuki lamarane Seta. Pasarujukan kuwi kang
ndadekake rasa kuwatire Seta wis ilang lan dadi bungahe atine. Dheweke
sadurunge wis mikir lan kuwatir yen ana paugeran-paugeran tartamtu kanggo
kasile nglmar Rani yaiku petungan-petugane wong Jawa. Natane wong tuwane Rani
ora nganggo petungan-petungan Jawa, malah wong tuwane langsung nyarujuki kanthi
dhasar pokoke kalorone cocog wae. Kahanan kaya mangkene bisa dimangerteni yen
bisa wae ibune Rani kuwi wis ora percaya karo petungan-petungan Jawa, lan
nduweni teges yenb ibune Rani kuwi ora kolot.
Rasa kuwatire
Seta iku dituwuhake saka kahanane masyarakat Jawa babagan petungan sajrone
lamaran, saengga bisa ditolake lamarane. Dheweke bisa ngilangi rasa kuwatire kanthi ati kang tenang
lan madhep manteb yen anggone niyate becik kuwi mesthi bisa kasembadan. Sipat
kang kaya mangkono iku nuduhake yen dheweke nduweni pamikiran kang ora kolot. Rasa kuwat kuwi uga tuwuh saka
geleme Rani anggone nampa lamarane, mula saka geleme Rani anggone nampa
lamarane kang bisa ndadekake rasa kuwatire rada dilawan. Rasa kuwatire iku
pungkasane ilang amarga lamarane ditampa dening wongtuwane Rani tanpa petungan
apa-apa.
.
3.2.1.2
Rasa Sedhihe Seta Amarga Ibuke Seda
Rasa sedhih minangka salah sijine aspek psikologi kang
diduweni saben pawongan. Rasa iki kang tuwuh saka anane musibah kang dialami
dening paraga sing ndadekake rasa susah lan ora gelem yen musibah iki dialami
dening dheweke. Musibah-musibah iku kayata ilange salah sijine kulawargane,
ilange bandhane,ilange wong kang sing ditresnani,lsp. Rasa iki uga bisa sirna
yen kekarepane ana sing bisa dadi panglipur, menehi nasihat, lan nulung dheweke.
Rasa iki kang dadi konflik batin paraga Seta sajrone cerbung kang disababake
ibune seda ibune seda.
Perkara kang
njalari rasa sedhihe Seta iki amarga ibuke seda amarga kambrukan omah sing
diasababake ana lindhu. Rasa sedhih iki kang ndadekake Seta susah lan ora
kepengin ana kedadeyan kaya mangkono, mula dheweke mbrebres eluhe, sanajan
dheweke uga ngalami kasusahan sawise kambrukan omahe uga. Andharan kaya mangkono bisa diweruhi saka pethikan ing
ngisor iki.
Sapandurat
Sadana ora kumecap. Mung gedheg-gedheg karo mripate kaca-kaca kekembang waspa.
Sajake Seta Seta wis tanggap apa kang dumadi marang ibune. Eluhre mbleber
dleweran ing pipine. (JB,52:2009, 22:4:3)
Pethikan ing
ndhuwur nuduhake kepriye rasa sedhihe
Seta ngenani sedane ibuke,saeengga eluhe
mbrebes. Perkara iku wis lumrah yen ana rasa sedhih amarga ilange wong sing
ditresnani yaiku ibune. Ora ana wong sing ora sedhih yen kelangan wong tuwane
sing saben wektu tansah tresna marang dheweke.
Rasa sedhih iki kang dadi keranta-rantane atine Seta,saengga eluhe
mbrebes mili. Apa maneh ibuke Seta iki minangka
siji-sijine wong sing diduweni sajrone urip, amarga bapake wis seda lan
dheweke ora duwe dulur sapa-sapa kajaba Sadana kamangka Sadana kuwi mung
adhi-adhinan, nanging Sadana wis dianggep dadi adhine dhewe. Sadana uga
nganggep yen Seta kuwi minangka mase dhewe. Sesambungan kuwi kang ndadekake Sadana
bisa ngandhani kangmase amrih kangmase tenang atine. Seta atine bisa tenang lan
pungkasane ora sedhih maneh. Andharan iku bisa dideleng saka pethikan ing
ngisor iki.
“Mas
Seeta kabeh lelakon saka kersane Gusdti kang Maha Kuwasa, ora ana sing bisa nduwa,.
Bisane mung kudu nampani kanthi rila.”. (JB, 2:2009, 22:4:2)
Pethikan ing
ndhuwur minangka welinge lan nasihate Sadana marang Seta yen kudu nrima apa
sing ditakdirake Gusti Allah. Nasihat kuwi kang ndadekake rasa kuwate Seta uga
ayeme atine. Dheweke nduweni rasa sedhih
iku lumrah, nanging dheweke wis diwelinge adhine dhewe Sadana yen kudu tansah
lila lan legawa apa sing ditakdirake Gusti. Seta pungkasane bisa kuwat lan
bisa ayem amarga dheweke uga isih
nduweni adhi angkat kang becik marang dheweke. Sanajan rasa sedhih kuwi kang
dadi konflik sajrone batin nanging bisa dileremake kanthi welinge lan
panemangat saka adhine kuwi.
Rasa sedhihe
Seta iku muinangka konflik batine kang
dituwuhake saka sedane ibune, saengga dheweke rumangsa kelangan banget, rasa kuwi lumrah yen diduweni saben-saben
pawongan nalika kelangan samubarang kang ditresnani. Dheweke bisa ngilangi rasa sedhihe kanthi ati kang tenang lan madhep manteb yen
anggone kabeh kuwi wis dadi pepesten saka Gusti. Rasa kuwat kuwi uga tuwuh saka
piwelinge Sadana lan panyemangate Sadana anggone nggawe tenange atine Seta, mula saka piwelinge
Ssdana anggone nguuwatake atine Seta
kang bisa ndadekake rasa sedhihe Seta
ilang.
3.2.2
Konflik-konflik batine Rani
Konflik
batine Rani ing kene diperang dadi telu kanthi diandharake sabab kang ndadekake tuwuhe konflik. Perangan-perangan
konflik batine yaiku rasa kuwatire
amarga mikirake kepriye kahanane ibune, adhine, lan bojone, rasa sedhihe amarga kelangan ibu, adhi lan bojone
sing seda, lan rasa cemburu amarga Sadana kang cedhak karo Ninuk..
Perangan-perangan kuwi bakal diandharake siji blaka siji ing ngisor iki kanthi
ngandharake peleraiyane konflik.
3.2.1.1
Rasa Kuwatire Rani Amarga Mikirake Kepriye Kahanane Ibune, Adhine, Lan Bojone
Rasa kuwatir
minangka salah sijine aspek psikologi kang diduweni saben pawongan. Rasa iki
kang tuwuh saka anane kekarepan antarane
oleh kanugrahan utawa musibah. Rasa iki uga bisa sirna yen kekarepane bisa
kasil antuk kianugrahan dudu musibah. Rasa iki kang dadi konflik batin paraga Rani nalikane ana lindhu kang nggoyag
Yogya.
Perkara kang
njalari rasa kuwatire Seta iki amarga rasa mikir kepriye kahanane ibu, adhine,
lan bojone saiki, sawise ana lindhu kang
nggoyag Yogya. Rasa kuwatir iki kang ndadekake Rani bingung, mula dheweke
age-age anggone golek warta kanthi ngebel handpone bojone, lan adhine, nanging
ora bisa diubungi amarga jaringane pedhot, banjur dheweke age-age mulih menyang
Yogya. Andharan kaya mangkono bisa
diweruhi saka pethikan ing ngisor iki.
Kepriye
nasibe Mas Seta ing Klaten? Kepriye nasibe ibu lan Dhik Ranta ing Pundhong?
Manut tayangan mau, Pundhong jare morak-marik, prasasat wis ora ana sing
ngadfg. Wiwit awan nganti bengi iki mbuh wisa kaping pira dheweke mijeti hpne,
nyoba sambung karo bojone utawa adhine, ning ora bisa. Jaringan telkom lan
listrik padha rusak, nganti bengi iki durung bisa didandani, ngono siaran ing
televisi bakda Isya mau.
Wengine
terus lumaku kebak pikiran kang ngrerindu ati. Ning gandheng awak kesel lan
ngantuk, wekasane banjur bisa turu . jroning turu kang ora bisa angler iku Rani
oleh impen yrn ibune mara menyang
pondhokane arep pamit.
Gragap
nglilir Rani dadi ora karu-karywan rasane. Banjur Rani mutusake, esuk iku kudu
budhal mulih menyang Bantul niliki
kulawargane. Bubar subu langsung menyang stasiun, banjur melu numpak sepur
jurusan Yogya (JB, 03-04:2009, 22:4:2)
Pethikan ing
ndhuwur nuduhake kepriye rasa
kuwatire Rani ngenani marang
kulawargane saengga bisa kegawa impen. Perkara iku wis lumrah yen ana rasa
kuwatir antarane kepriye kahanane ibuke isih waras , seda utawa isih sugeng
sawise kedadean lindhu iku, sajrone jagade kulawarga ing ngendi wae perkara anak karo wong tuwa wigati banget lan nduweni
rasa kang kuwat asihe antarane wong tuwa
marang anake, Saengga saumpama ana apa-apa antarane wong tuwa apa anak mesthi
nduweni rasa kuwatir apa maneh en ing desane kulawargane Rani ana lindhu, mula
wis mesthi yen ndadekake kuawatir atine marang keslametane ibune, adhine lan
bojone. Perkara-perkara kuwi kang ndadekake Rani kuwatir.
Perkara kuwatir
mau kang ndadekake Sari nekad mulih menyang ogya. Mulihe Rani kuwi kanggo
mesthekake kepriye kahanane kulawargane lan kepriye nasibe kulawargane. Mulihe
Rani kuwi kang diajab dadi ilange rasa kuwatire marang kulawargane.
Rasa kuwatire Rani
wis rada ilang nalikane wis ana Yogya.
Ing Yogya dheweke ngerti kahanane ibuke lan adhine kepriye. Kahanane ibune lan
adhine kuwi diweruhi saka paklike. Andharan
kuwi bisa dideleng saka pethikan ing ngisor iki.
...”Ibumu
seda bareng adhimu. Sing kuwat atimu,Nak. Bulikmu uga mati.” (JB, 03-04 :2009, 22:4:2)
Pethikan ing
ndhuwur nuduhake yen ibune Rani lan adhine Rani wis seda saengga wis rada ilang kuwatire lan
penasarane amarga wis ngerti en wis ora ana kang dikuwatirake maneh. Rasa amarga wis ora ana sing dikuwatiake maneh
kuwi kang ndadekake rasa kuwatire Rani rada ilang. Rasa kuwi isih ana ing jrone
atine Rani yen ngelingi bojone amarga durung ngerti pawartane.
Rasa kuwatire
Rani menyang bojone kuwi digambarake ana ing
pethikan nalika dheweke ngelingi bojone. Dheweke kelingan bojone nalika
lungguh ing latar omahe. Andharan kuwi bisa dideleng ing pethikan ngisor iki.
Anggene
banjur nglambrang menyang Klaten, kelingan bojone, tanpa dingerteni kepriye
nasibe bojone iku wanci iki.apa isih urip apa isih bagas waras........ (JB, 01:2009, 22:4:2)
Pethikan ing
dhuwur nuduhake kepriye dheweke isih nguwatirake bojone. Dheweke penasaran
nasibe bojone isih waras apa ora. Perkara kuwi kang isih gumantung sajrone
atine saben dinane. Rasa kuwatir lan penasaran kuwi bisa ilang nalikan dheweke
wis weruh keprie kabare bojone saka Pak Sukadi. Andharan iki bisa dideleng ing
pethikan ngisor iki.
“Bojomu
wis tinggal donya. Kojahe Kadi karo nyawang Rani. Bareng weruh yen Rani katon
tenang, diterusake ,”nalika lindhu kae omahe ambruk. Ibune mati let sedina Seta
nuruti ora ana, ing rumah sakit.
Pethikan ing ndhuwur minangka warta saka Pak
Skadi sing dadi kancane Seta lan Rani ing Jakarta. Dheweke ngabari yen Seta wis
ninggal donya. Warta kuwi kang dadi ilange rasa kuwatire Rani. Ilange
kuwatirane Rani kuwi amarga wis ora ana kang perlu dikuwatirake maneh jalaran
Mas Seta wis seda.
Rasa kuwatire Rani
iku muinangka konflik batin kang dituwuhake saka kahanane pawongan kang nduweni
rasa prihatin lan penasaran ngenani nasibe wong lia utawa dheweke. Dheweke
bisa ngilangi rasa kuwatire kanthi miir
lan weruh yen wis ora ana sing dikuawatirake maneh amarga kabeh sing
dikuwatirake wis padha seda. Sipat kang kaya mangkono iku nuduhake yen dheweke
nduweni ati kang kuwat. Rasa kuwatire
iku pungkasane ilang amarga Rani wis weruh kabeh kahananane ibu, adhine lan
bojone.
3.2.2.2
Rasa Sedhihe Rani Amarga Ibuke,Adhine lan Bojone Seda
Rasa sedhih minangka salah sijine aspek psikologi kang
diduweni saben pawongan. Rasa iki kang tuwuh saka anane musibah kang dialami
dening paraga sing ndadekake rasa susah lan ora gelem yen musibah iki dialami
dening dheweke. Musibah-musibah iku kayata ilange salah sijine kulawargane,
ilange bandhane,ilange wong kang sing ditresnani,lsp. Rasa iki uga bisa sirna
yen atine pancen kuwat, uga ana sing
bisa dadi panglipur, menehi nasihat, lan nulung dheweke. Rasa iki kang dadi
konflik batin paraga Rani sajrone cerbung kang disababake ibune seda ibune,
adhine lan bojone seda.
Perkara kang
njalari rasa sedhihe Seta iki amarga ibuke, adhine lan bojone seda amarga
kambrukan omah sing diasababake ana lindhu. Rasa sedhih iki kang ndadekake Rani
susah lan ora kepengin ana kedadeyan
kaya mangkono, mula dheweke mbrebres eluhe. Andharan kaya mangkono bisa diweruhi saka pethikan ing
ngisor iki.
...”Ibumu
seda bareng adhimu. Sing kuwat atimu,Nak. Bulikmu uga mati.”
Rani
lemes lan nangis. Nanging atine pancen wis disawegake kanggo nampa kabar sing
saelek-eleke. Tetela dheweke rada kuwat nahan rasa nggrantese. (JB, 03-0 :2009, 22:4:2)
Pethikan ing
ndhuwur nuduhake kepriye rasa
sedhihe Rani ngenani sedane
ibuke,saeengga awake lemes. Perkara iku wis lumrah yen ana rasa sedhih amarga
ilange wong sing ditresnani yaiku ibune lan adhine. Ora ana wong sing ora
sedhih yen kelangan wong tuwane sing saben wektu tansah tresna marang
dheweke. Rasa sedhih iki kang dadi
keranta-rantane atine Rani, saengga dheweke lemes. Apa maneh ibuke Rani lan
adhine iki minangka siji-sijine wong
sing diduweni sajrone urip, amarga bapake wis seda lan dheweke ora duwe dulur
sapa-sapa kajaba Seta sing dadi bojone naging ora weruh parane. Atine Rani amarga wis kuwat lan siyaga anggone
nampa warta saelek-eleke mula dheweke bisa mrantasi rasa sedhih mau. Kuwate
Rani kuwi pancen disababake dheweke wis digembleng pacoban urip kang
makaping-kaping nanging dheweke tetep sabar wae.
Rasa sedhih iki
uga dialami nalikane weruh yen bojone wis seda iga. Weruhe nalika dikandhani
karo Kadi. Andharan kuwi kaya pethikan ngisor iki.
“Bojomu
wis tinggal donya. Kojahe Kadi karo nyawang Rani. Bareng weruh yen Rani katon
tenang, diterusake ,”nalika lindhu kae omahe ambruk. Ibune mati let sedina Seta
nuruti ora ana, ing rumah sakit.
Rani
mbrabak mripate...... (JB, 12:2009, 22:4:2)
Pethikan ing
ndhuwur nuduhake kepriye rasa
sedhihe Rani ngenani sedane
bojone,saeengga mbrabak mripate. Perkara iku wis lumrah yen ana rasa sedhih
amarga ilange wong sing ditresnani yaiku bojone. Ora ana wong sing ora sedhih
yen kelangan bojone sing saben wektu tansah tresna marang dheweke. Rasa sedhih iki kang dadi keranta-rantane
atine Rani, saengga mbrebes eluhe. Apa maneh ibuke Rani lan adhine uga seda,
banjur Rani sing ngarepake Seta isih urip malah oleh warta yen bojone seda
ndadekake dheweke sedhih banget. Atine Rani amarga wis kuwat lan siyaga anggone
nampa warta saelek-eleke mula dheweke bisa mrantasi rasa sedhih mau. Kuwate
Rani kuwi pancen disababake dheweke wis digembleng pacoban urip kang
makaping-kaping nanging dheweke tetep sabar wae.
Rasa sedhihe Rani
iku muinangka konflik batin kang dituwuhake saka sedane ibune,adhine lan Seta
saengga dheweke rumangsa kelangan banget,
rasa kuwi lumrah yen diduweni saben-saben pawongan nalika kelangan
samubarang kang ditresnani. Dheweke bisa
ngilangi rasa sedhihe kanthi ati
kang tenang lan madhep manteb yen anggone kabeh kuwi wis dadi pepesten saka
Gusti. Sipat kang kaya mangkono iku nuduhake yen dheweke wis asring digembleng
karo pacoban urip makaping-kaping. Rasa kuwat kuwi uga tuwuh saka wong
sakupenge kang padha mbiyantu anggone nenangake atine.
3.2.2.3
Rasa Cemburune Rani Amarga Sadana cedhak karo Ninuk
Rasa
cemburu minangka salah sijine aspek
psikologi kang diduweni saben pawongan. Rasa iki kang tuwuh saka anane pawongan
liya kang seneng karo wong kang ditresnani marang dheweke. Rasa iki uga bisa sirna yen wong kang
ditresnani kuwi bisa dadi nggone dheweke sawutuhe. Lumrahe rasa cemburu iki dialami sajrone
jagade katresnane para maungsa.. Rasa iki kang dadi konflik batin paraga Rani
sajrone cerbung kang disababake Sadana cedhak karo Ninuk.
Perkara kang
njalari rasa cemburune Rani iki amarga Sadana kang cedhak karo Ninuk.
Rasa cemburu iki kang ndadekake Rani
susah lan ora kepengin kelangan Sadana amarga dheweke nduweni rasa
tresna marang Sadana.Rasa iki kang ndadekake Rani pekewuh yen cedhak marang
Sadana saengga dheweke mutusake nyingkrihi Sadana. Andharan kaya mangkono bisa diweruhi saka pethikan ing
ngisor iki.
........Kepeksa
aku bali menyang desaku, awit aku ora bakal kuwat weruh kowe runtang-runtung
andon katresnan karo Ninuk...... (JB, 22:2010, 22:4:2)
Pethikan ing
ndhuwur nuduhake kepriye rasa cemburune
Rani
ngenani Sadana kang cedhak karo
Ninuk,saeengga Rani arep nyingkrihi Sadana lan bali menyang desane. Perkara iku
wis lumrah yen ana rasa cemburu amarga direbute
wong sing ditresnani karo wong liya. Ora ana wong sing ora sedhih yen kelangan
wong sing ditresnani malah diduweni wong liya..
Rasa cemburu iki kang dadi
keranta-rantane atine Rani, saengga dheweke arep nyingkrihi Sadana lan bali
menyang desa. Rani ora kepengin ngganggu anggone Sadana lagi toba katresnan
marang Ninuk saengga dheweke milih nyingkrihi Sadana lan bali menyang omah.
Rasa cemburu iku
ilang sawise Rani oleh pilihan saka Sadana. Pilihan kuwi kang dipilih Rani
yaiku pilihan kang ndadekake dheweke bisa dadi bojone Dana salawase. Andharan
kuwi bisa dideleng ing pethikan ngisor iki.
Sadana
nyawang Rani, kepringi tembunge,”Mbak, Anggana arep dakgawa ora oleh, kowde
arep takpek bojo ora gelem, saiki cara angka telu. Aku wae peken bojo, Mbak.”
Rani
nyawang Sadana karo mesem ngujiwat lan gelem ora gelem dheweke sarujuk. (JB, 23:2010, 22:4:2)
Pethikan ing
ndhuwur nuduhake kepriye rasa senenge
Rani
ngenani dheweke arep dipekbojo karo Sadana. Perkara iku wis lumrah yen ana rasa seneng
amarga wong sing ditresnani saiki arep dadi duweke saengga dadi ilange rasa
cemburu antarane Rani marang Sadana. Pethikan kuwi kang ndadekake pungkasane
cerbung iki kanthi pungkasan kang mbungahake.
Rasa cemburu Rani
iku muinangka aspek psikologine kang dituwuhake saka direbute Sadana dening
Ninuk, saengga dheweke rumangsa kelangan
banget, rasa kuwi lumrah yen diduweni
saben-saben pawongan nalika kelangan samubarang kang ditresnani. Dheweke
bisa ngilangi rasa cemburu kanthi ati kang tenang lan madhep manteb yen
anggone kabeh kuwi wis dadi pepesten saka Gusti. Rasa kuwat kuwi uga tuwuh saka
wong sakupenge kang padha mbiyantu anggone nenangake atine.
3.2.3
Konflik-konflik batine Sri Sadana
Konflik
batine Sadana ing kene diperang
dadi telu kanthi diandharake sabab kang
ndadekake tuwuhe konflik. Perangan-perangan konflik batine yaiku rasa sedhihe amarga sedane Seta, uga rasa cemburu
amarga Rani kang arep dipek bojo karo Gita. Perangan-perangan kuwi bakal
diandharake siji blaka siji ing ngisor iki kanthi ngandharake peleraiyane
konflik.
3.2.3.1
Rasa Sedhihe Sadana Amarga Seta seda
Rasa sedhih minangka salah sijine aspek psikologi kang
diduweni saben pawongan. Rasa iki kang tuwuh saka anane musibah kang dialami
dening paraga sing ndadekake rasa susah lan ora gelem yen musibah iki dialami
dening dheweke. Musibah-musibah iku kayata ilange salah sijine kulawargane,
ilange bandhane,ilange wong kang sing ditresnani,lsp. Rasa iki uga bisa sirna
yen atine pancen kuwat, uga ana sing
bisa dadi panglipur, menehi nasihat, lan nulung dheweke. Rasa iki kang dadi
konflik batin paraga Sadana sajrone cerbung kang disababake Seta seda.
Perkara kang
njalari rasa sedhihe Sadana iki amarga Seta seda. Rasa sedhih iki kang
ndadekake Sadana susah, mula dheweke mbrebres eluhe. Andharan kaya mangkono bisa diweruhi saka pethikan ing
ngisor iki.
Khanti
sareh dhokter Budi nerusake guneme, ?mitrane dhewe Seta Aji, wis katombalan
maranag Gusti.”
Eluhe
Sadana mbrebel dleweran ing pipine .(JB, 03-04:2009, 22:4:2)
Pethikan ing
ndhuwur nuduhake kepriye rasa
sedhihe Sadana ngenani sedane Seta
,saeengga mbleber eluhe. Perkara iku wis lumrah yen ana rasa sedhih amarga
ilange wong sing ditresnani yaiku Seta minangka kangmas angkate. Ora ana wong
sing ora sedhih yen kelangan wong tuwane sing saben wektu tansah tresna marang
dheweke. Rasa sedhih iki kang dadi
keranta-rantane atine Sadana, saengga eluhe mbleber. Apa maneh Seta
minangka siji-sijine wong sing diduweni
sajrone urip, amarga bapake lan ibune wis seda lan dheweke ora duwe dulur
sapa-sapa kajaba Seta sing dadi kangmas angkate.
Rasa sedhihe
Sadana ilang sawise oleh piweling saka Budi lan Mursid. Piweling iku kang
ndadekake Sadana lila marang lungane Seta. Andharan iku bisa dideleng kanthi
pethikan ing ngisor iki.
Lan
nalika Sadana noleh, Mursid tutur, “Kabeh wis dadi kersane Gusti, Dana, ora
sing bisa nduwa. Tatune Seta abot banget, sanadyan saka njaba katon wutuh.” (JB, 03-04:2009, 22:4:2)
Pethikan ing
ndhuwur nuduhake kepriye rasa
sedhihe Sadana ngenani sedane Seta.
Perkara iku wis lumrah yen ana rasa sedhih amarga ilange wong sing ditresnani
yaiku Seta. Ilange rasa sedhihe Sadana sawise diwenehi piweling dening Mursid
ing ndhuwur.
Rasa sedhihe Sadana
iku muinangka konflik batin kang
dituwuhake saka sedane Seta saengga dheweke rumangsa kelangan banget, rasa kuwi lumrah yen diduweni saben-saben
pawongan nalika kelangan samubarang kang ditresnani. Dheweke bisa ngilangi rasa sedhihe kanthi ati kang tenang lan madhep manteb yen
anggone kabeh kuwi wis dadi pepesten saka Gusti uga ana kancane sing nulungi
Sadana supaya atine bisa lila anggone sedane Seta. Rasa kuwat kuwi uga tuwuh
saka wong sakupenge kang padha mbiyantu anggone nenangake atine.
3.2.3.2
Rasa Cemburune Sadana Amarga Rani arep dipekbojo dening Gita
Rasa
cemburu minangka salah sijine aspek
psikologi kang diduweni saben pawongan. Rasa iki kang tuwuh saka anane pawongan
liya kang seneng karo wong kang ditresnani dening dheweke. Rasa iki uga bisa sirna yen wong kang
ditresnani kuwi bisa dadi nggone dheweke sawutuhe. Lumrahe rasa cemburu iki dialami sajrone
jagade katresnane para manungsa.. Rasa iki kang dadi konflik batin paraga Sadana
sajrone cerbung kang disababake Rani arep dipekbojo karo Pak Gita.
Perkara kang
njalari rasa cemburune Sadana iki amarga Rani kang arep dipekbojo dening Gita.
Rasa cemburu iki kang ndadekake Sadana
susah lan ora kepengin kelangan Rani amarga dheweke nduweni rasa tresna
marang Rani.Rasa iki kang ndadekake Sadana mbatin supaya kepriye amrihe Rani ora karo
Gita. Andharan kaya mangkono bisa
diweruhi saka pethikan ing ngisor iki.
Sepisan
maneh batine Sadana grundelan dhewe: upama aku ora setuju, alesanku apa? Ning
yen aku setuju, bakale aku kelangan Mbak Rani. (JB, 21:2009, 22:4:2)
Pethikan ing
ndhuwur nuduhake kepriye rasa
cemburune Sadana ngenani Rani kang arep dipekbojo dening Gita. Sadana dadi
mbatin lan goleki cara supaya Rani ora sumandhing karo Gita. Perkara iku wis
lumrah yen ana rasa cemburu amarga
direbute wong sing ditresnani karo wong liya. Ora ana wong sing ora sedhih yen
kelangan wong sing ditresnani malah diduweni wong liya.. Rasa cemburu
iki kang dadi keranta-rantane atine Sadana, saengga dheweke arep ngomong
yen aja milih Gita. Sadana akhire ngomong marang Rani supaya ora milih Gita.
Pungkasane Rani nyarujuki saengga ilang rasa cemburu atine Sadana marang Rani.
Andharan iki bisa dideleng ing pethikan ngisor iki.
......
“Yawis. Nek ngono dak tulakake wae.” (JB, 21:2009, 22:4:2)
Pethikan ing
ndhuwur nuduhake kepriye panulake
Rani ngenani dheweke ora gelem
karo Gita kang diandharake marang Sadana.
Perkara iku kang ndadekake rasa cemburune Sadana ilang. Dheweke mula
isih ana kasempatan kanggo nglamar Rani.
Rasa cemburu
Sadana iku minangka aspek psikologine kang dituwuhake saka direbute Rani arep dipekbojo
Gita, saengga dheweke rumangsa kelangan
banget, rasa kuwi lumrah yen diduweni
saben-saben pawongan nalika kelangan samubarang kang ditresnani. Dheweke
bisa ngilangi rasa cemburune kanthi
upaya kepriye carane bisa ngolehake Rani. Upaa kuwi akhire kasil lan bisa
ngolehake Rani ing pungkasane cerbung iki.
Rasa
cemburu iku dadi aspek psikologine saben
wong sing ngrasa kelangan marang wong kang sing ditresnani amarga dipek karo
wong liya. Kedadean kaya mangkono kang
ndadekake cemburune saben pawongan. Rasa
kuwi bisa ilang yen atine tetep sabar lan nrima uga ngupaya kepriye wong sing
ditresnani iku akhire dadi duweke. Perkara kaya mangkono kang dilakoni dening
paraga Sadana sajrone cerbung iki.
4. Dudutan
Cerbung iki nduweni amanat yen oleh
pacoban urip kudu tamsah sabar lan nrima sarta tetep upaya. Sipat iku mau kang
bakal dadi piwales kang apik ing sabanjure. Kaidah alur sajrone cerbung iki ana
telu perangan yaiku suspens, foreshadeuwing, lan surprise. Konflik-konflik
batine paraga sajrone cerbung iki diperang dadi telu yaiku konflik batine Seta
arupa rasa kuwatir lan sedhih. Konflike Rani arupa sehih, kuwatir lan cemburu.
Konflike Saadana arupa rasa sedhih lan cemburu.
KAPUSTAKAN
Agus Sujanto, dkk. 2006. Psikologi Kepribadian. Jakarta: Bumi
Aksara.
Albertine
Minderop. 2011. Psikologi Sastra: Karya Sastra, Teori, dan Contoh Kasus.
Jakarta: Yayasan Pustaka Obor Indonesia.
Atar Semi. 2012. Metode Penelitian
Sastra. Bandung: Angkasa.
Herman J. Waluyo. 2002. Pengkajian
Sastra Rekaan. Salatiga: Widya Sari Press.
Nurgiyantoro, Burhan. 2007. Teori Pengkajian Fiksi. Yogyakarta:
Gadjah Mada University Press
Redaksi Jaya Baya, Majalah Jaya Baya.
Minggu IV Oktober 2014. Surabaya : Redaksi PT Jayabaya Prabu Gendrayana.
Sangidu. 2004. Penelitian Sastra, Teori, Metode, Teknik dan kiat. Yogyakarta: UGM
University Presss.
SugiHastuti. 2003.teori dan Apresiasi Sastra. Yogyakarta : Pustaka Pelajar.
Suripan Sadi Hutomo. 1987. Telaah Kasusastraan Jawa Modern. Jakarta:
Pusat Pembinaab dan Pengembaan Bahasa Departemen Pendidikan dan Kebudayaan.
Suwardi Endraswara. 2008. Metode Penelitian
Psikologi Sastra Teori, Langkah dan Penerapannya. Yogyakarta: MedPress.
Wellek, Rene dan Austin Warren. 1977. Teori
Kesusastraan. Terjemahan oleh Melani Budianta. 1990. Jakarta: Gramedia.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar