Jumat, 16 September 2016

SEMANTIK BAHASA JAWA

MAKNA REFERENSIAL ARUPA BARANG
Andi Susilo    
12020114238
2012 

A.     Purwaka
Barang akeh cacahe kang nyengkuyung tumrap uripe manungsa iki maneka warna lan cacahe ya akeh. Ana barang kang digunakake minangka panyengkuyung pakaryan supaya nalika nindakake pakaryan bisa luwih gampang. Ananging barang kang diandharake iki dudu mung barang kang digunakake minangka piranti, kayata manungsa, kewan, lan tetuwuhan uga minangka barang kang kalebu barang urip. Ana barang kang kalebu barang mati, kayata meja, kursi, lan kipas. Makna referensial arupa barang iki bakal ngandharake barang kang kalebu makna kasebut, lan kepriye tegese makna refeerensial iku kanthi dijupuk tuladha yaiku barang.
Makna referensial arupa barang yaiku makna kang nuduhake utawa ngandharake barang kang digawe eneran. Sejatine wis ana kawit ndhisek, ananging makna referensial arupa barang iki lagi saiki bisa diandharake. Barang bisa uga kalebu aran. Barang duweni gegayutan kaliyan aran, ananging aran luwih rowa lan barang iku saya ciut tinimbang aran.
Sejatine uga akeh para pakar kang ngandharake ngenani referensial, ananging andharan kasebut mung arupa referensial asli kang durung oleh wuwuhan liyane, dadi masyarakat durung ngerti endi sing kalebu referensial lan apa wae perangan-perangane, kamangka referensial iku bisa kaperang adhedhasar barang, kedadeyan, lan sipat. topik ngenani barang dijupuk amarga barang nduweni perangan kang akeh lan barang uga bisa nuduhake titikan makna refernsial. Dadi ing kene bakal diandharake kanthi jlentreh lan cetha ngenani makna referensial arupa barang kanthi cara segitiga semantik, supaya para pamaca bisa ngerti kanthi jlentreh tegese referensial, lan anggone migunakake kanthi adhedhasar perangan kasebut. Makalah iki uga bakal dijlentrehake jinise teges referensial, titikane uga jinise makna. Makna referensial nduweni gegayutan langsung marang kasunyatan utawa acuan makna kang wis disarujuki tumrap wong akeh. Makna referensial uga digolongake makna leksikal utawa makna kang durung owah saka asale lan durung nindakake proses gramatikal.

B.   Andharan
1.    Tegese Makna Referensial Arupa Barang
Barang minangka eneran kang digunakake kanggo nuduhake makna referensial. Amarga barang kalebu perangan-perangan kang bisa dadi titikan makna referensial. Kaya kang bakal diandharake ngenani makna referensial arupa barang. Makna referensial bisa dipereang dadi telu yaiku barang, kedadean, lan sipat.
Makna referensial arupa barang bisa kagolong makna leksikal, yaiku makna kang durung owah saka asale lan durung kena proses gramatikal. Makna referensial arupa barang kagolong teges wantah lan ora ngemu teges entar. Amarga barang ing kene yaiku barang sing dibutuhake lan sing langsung diener dening pawongan Minangka label utawa julukan, makna iku tumeka amarga ana rasa eling sajrone kang nliti marang kasunyatan lan nggawe dudutan kang sakabehe kanthi cara subjektif lan barang ing kene wis disarujuki ing bebrayan.
Miturut Chaer (2007:291) tembung utawa leksem sing bisa kasebut makna referensial menawa ana enere tembung kayata jaran, gambar, abang bisa kalebu salah siji tembung kang nduweni makna referensial amarga ana enerane ing kasunyatan, sawalike iku tembung-tembung kayata lan, utawa, lan karana yaiku salah siji tembung kang ora nduweni eneran utawa dudu makna referensial.
Pateda, (1989:67) ngandharake makna referensial yaiku makna kang langsung nduweni gegayutan marang acuan kang digunakake dening leksem. Pateda (2010:125) sajrone buku uga njlentrehake menawa referen utawa acuan bisa wae tembung aran, kedadean, proses, utawa kasunyatan. Referen yaiku samubarang kang dituju dene pralambang. Dadi, menawa salah siji pawongan ngandharake kali, mula kang ditunjuk dene pralambang kasebut bisa digayutake  karo eneran. Minangka ana kang ngomongake barang, mula kang ditunjuk yaiku maneka warna kayata kursi, meja, lemari, kelud, sulak lsp.
Miturut Djajasudarma (2013:14) makna referensial yaiku makna kang ana gegayutan langsung kalawan kasunyatan utawa referen (ener). Makna iki uga kasebut makna kognitif amarga ana gegayutan kalawan acuan lan makna iki uga ana gegayutane kalawan konsep.
      Djajasudarma (1999:11) Makna referensial yaiku makna kang langsung tumuju marang tembung kang dikarepake, utawa maknane ana sesambungane kalawan kasunyatan. Kayata ing gegayutane konsep lan eneran.
      Palmer sajrone Rahyono (2011:66) njlentrehake menawa referensial yaiku makna kang nggayutake  antara tembung lan barang ngliwati konsep pamikiran kang wis diandharake dening filusuf lan ahli linguistik yaiku Saussure kang njlentrehake referensial miturut sistem tandha lan Ogden lan Richard ngandharake referensial miturut segitiga semiotik.
      Saka andharan para pakar semantik kasebut senajan kang ngandharake beda lan cara ngandharake uga beda ananging tegese padha. Karana iku bisa ditarik dudutan yen makna referensial iku minangka eneran kang digunakake kanggo nuduhake samubarang. Samubarang kang dimaksud yaiku samubarang kang ana ing kasunyatan. Kang nduweni gegayutan kayata gegayutane konsep lan eneran saha konsep lan lambing. Supaya bisa luwih gamblang ngenani makna referensial, bisa dideleng kanthi cara segitiga semantik.
      Sasangka (2008:240) makna referensial yaiku makna kang langsung tumuju marang tembung kang dikarepake, utawa maknane ana sesambungane karo kasunyatan. Makna refernsial iku padatan maknane wis mujudake pasarujukan sajrone masyarakat utawa maknane wis disarujuki ing bebrayan lan masyarakat.
      Sudaryat ( 2014:12) uga nggambarake bageyan makna kanthi segitiga Odgen kang ngandharake ngenani makna yaiku sesambungane antara lambang kanthi eneran utawa referen. Sesambungan antara lambang lan referen uga referen acuan lan eneran duweni sipat langsung. Supaya luwih gamblang maneh bisa digambarake dening segitiga Odgen ing ngisor iki:


                               Konsep






 
                                  Tembung / Lambang                           Referen/Eneran

           Ana ing segitiga Odgen bisa dijlentrehake antarane lambang (bisa arupa tembung) lan konsep (konsep utawa makna kang ana sajrone panemune manungsa) sarta  eneran (ener kang ana sajrone kasunyatan) duweni gayutan langsung. Lambang lan ener nganggo garis pedhot-pedhot, amarga antarane tembung utawa lambang lan referen utawa ener nduweni gegayutan kang ora langsung. Galuh nulis ing meja, galuh minangka tembung utawa lambang minangka kang nglakoni pakaryan. Nulis kalebu konsep minangka dadi panengahe tembung utawa lambang. Tembung Ing meja kalebu referen yaiku kang dikeneki pakaryan utawa kang diener. Pambeda jinisie gayutan langsung lan ora langsung kawiwitan saka kasunyatan antarane lambang lan ener ora duweni gayutan kang wajib Rahyono (2011:67).
      Sesambungan kang ana sambung rakete kalawan wujud tembung, samubarang   utawa kedadean ing njabane basa kang asipat ora langsung ana media ing antarane tembung, lambang kang duweni gegayutan kalawan tembung lan eneran.
    Miturut Aminuddin (2008:55), referensial nduweni teges minangka label kang ana ing kesadarane manungsa kanggo nuduhake ing sanjabane donya. Miturut Suwandi (2008:75), makna referensial ngandharake ngenani makna kanthi cara langsung tumuju samubarang, bisa awujud samubarang kang nyata, kedadeyan, barang, tandha, ciri, lan sapanunggale. Makna referensial yaiku makna kang langsung tumuju marang tembung kang dikarepake, utawa maknane ana sesambungane kalawan kasunyatan lan wis disarujuki ing bebrayan. Miturut Djajasudarma (1999:24), gegayutan referensial yaiku gegayutan kang ana antarane tembung lan sanjabane basa kang ditujokake dening kang ngandharake.

2.    Titikane Makna Referensial Arupa Barang
      Makna referensial arupa barang bisa dititiki adhedhasar jinise samubarang. Kaya barang ing kene bisa kalebu referensial amarga nduweni eneran lan ana gunane. Tuladhane yaiku “pitik” kanthi cara langsung pamikiran manungsa tumuju marang apa iku kang diarani pitik, kepriye bisa dijenengake pitik lan kepriye tembung pitik kasebut bisa dumadi. Dadi ana proses pemaknaan antarane tembung pitik lan barang kang arupa kewan kang nduweni sikil loro ora ana gayutane. Kewan dijenengake pitik, ayam, utawa chicken iku gumantung sapa kang menehi lambang lan gumantung saka proses menehi teges lan adhedhasar miturut apa. Ana saperangan basa kang menehi lambang adhedhasar wujud lan swarane. Miturut swarane kayata jangkrik dijenengake jangkrik amarga bisa ngerik swarane krik krik krik. Miturut wujude kayata rodha dijenengake rodha amarga wujude loro ning padha.
      Referensial arupa barang bisa kalebu jinising tembung. Amarga yen dideleng lan dititi miturut dhasare referensial yaikiu bab kang nyinaoni tetembungan. Barang bisa kalebu tembung aran amarga aran uga nuduhake jinise barang. Ananging tembung aran ora bisa kalebu barang, aran nduweni teges kang jembar luwih mbeber ananging yen barang duweni teba kang luwih ciut.
      Makna iki nalika dititiki saka tegese referensial arupa barang kalebu teges wantah amarga ora bisa ditegesi saliyane teges iku. Kayata kursi ora bisa ditegesi meja lan gunane kursi ya gawe lingguh ora ana guna liyane.

3.    Pamerange Makna Referensial Arupa Barang
      Makna referensial arupa barang bisa kaperang adhedhasar sipat, wujud, jeneng, lan pigunane. Supaya bisa ngerti luwih gamblang maneh apa kui makna referensial. Perangan kasebut diandharake amarga cacahe barang ana ing donya akeh lan supaya masyarakat bisa ngerti barang-barang apa wae kang bisa sinebut makna referensial. Pamerange kaya ing ngisor iki:

a.    Pamerange Makna Referensial Arupa Barang Adhedhasar Sipate
      Pamerange referensial arupa barang adhedhasar sipat bisa diperang miturut sing bisa dietung lan sing ora bisa dietung. Miturut wujud lan orane. Mituturut barang sing bisa dietung yaiku  meja, kursi, lemari. Sing ora bisa dietung yaiku wedi, krikil.
      Miturut wujud lan ora wujud ing kene tegese yaiku bisa dideleng kanthi nyata lan dideleng kanthi nyata nanging tanpa wujud. Contone barang kang tanpa wujud yaiku angin. Ing kene angin bisa dirasakake ananging ora bisa dideleng kanthi nyata. Kang kaping pindho yaiku dhuwit. Dhuwit yaiku bisa ditengeri barang kang nyata ananging uga bisa kasebut barang kang ora nyata. Dhuwit nominale ana sing sewu, seket, lan satus ing kene bedha nominale ananging jumlahe padha ya mung siji. Dadi dhuwit bisa digolongake barang kang ora wujud.

b.    Pamerange Makna Referensial Arupa Barang Adhedhasar Jenenge
      Pamerange referensial arupa barang adhedhasar jeneng bisa digunakake kanggo merang, eneran kang digunakake kanggo nuduhake arane barang kang wus disarujuki dening masyarakat.

Tuladha :

No
Arane Barang
Katrangan
1
gantungan kunci
Barang kang digunakake kanggo menehi tandha ing kunci.
2
jungkas rambut
Piranti kang digunakake kanggo nata rambut.
3
taplak meja
Piranti kang digunakake kanggo menehi lemek ing meja.
4
kipas angin
Piranti kang digunakake kanggo kipasan.
5
gelang tangan
Piranti kanggo menehi tanda ing tangan.
6
kaos tangan
piranti gawe nutupi tangan.

       Ing tuladha mau bisa kagolong referensial amarga duweni eneran. Eneran kang dimaksud yaiku minangka tandha utawa lambang kanggo nuduhake apa gunane barang kasebut lan kena apa barang iku bisa kagolong makna referensial. Kanthi dhasar kang wis diandharake ing ndhuwur barang bisa digolongake kanthi makna.



c.    Pamerange Makna Referensial Arupa Barang Adhedhasar Panganggone
      Pamerange referensial arupa barang adhedhasar panganggone uga bisa didadekake kanggo merang.  Amarga barang ing kene nduweni eneran yaiku minangka piranti kang digunake kanggo manekawarna kagiyatan utawa piranti kang digunakake kanggo nyengkuyung pakaryane manungsa.
Tuladhane:


    No
Piranti kanggo mbacok
Katrangan
1)    1
arit
piranti kang digunakake kanggo mbladoki barang kang cilik utawa barang-barang kang ora kuat diiris gawe lading. Tuladhane : gawe ngonceki klapa, mbacoki kayu ananging sing cilik.
2)    2
prekul
piranti gawe mbladhok kayu kang gedhe-gedhe.
3)    3
bedhog
piranti kang digunakake kanggo meceli daging.
      4
pecok
gawe ngethoki carang-carang kayu


    No
Piranti kanggo masak
Katrangan
4)    5
baskom
piranti kang khususe digawe kanggo wisuh, ananging uga digawe kanggo manaske banyu.
5)    6
dandang.
Piranti kang digunakake kango adang
6)    7
timtiman
piranti kang digunakake kanggo ngetim utawa matengake sega, utawa bisa kanggo ngenget panganan.
7)    8
sublub
piranti sing gunane kanggo nutupi panci utawa dandang.
8)    9
panci
piranti kang gunane meh padha timtiman, ing kene panic uga bisa kanggo masak banyu.
     10
kenceng
piranti kang digunakake kanggo nggoreng panganan.
     11
wajan

     12
solet
piranti kang digunakake ngentas panganan kang digoreng
     13
suthil

     14
kukusan
piranti gawe ngukus maneka warna panganan
     15
glangsi


    No
Piranti kanggo nyidhuk

     16
siwur
piranti kanggo nyidhuk banyu.
     17
beruk
piranti kanggo nyidhuk beras ing karung.
     18
irus
piranti kanggo nyidhuk jangan.
     19
bendho.




    No
Piranti kanggo ngombe
Katrangan
    20
gelas
piranti kag digunakake kanggo wadah banyu kang cilik
    21
cingkir
piranti kang digunakake kanggo wadah banyu kang panas
    22
kendhi
piranti kang digunakeke kanggo gombe lan wadah banyu kang gedhe

   23
Piranti kanggo mangan
Katrangan
   24
piring
piranti kanggo wadah sega
   25
sendok
piranti kanggo njupuk sega ing piring
   26
garpu
piranti kanggo njupuk panganan kanthi cara di nyunduk
   27
mangkok
piranti kang digunakake kanggo wadah panganan umume sing ana banyune

   No
Piranti kanggo tukang bangunan
Katrangan
   28
linggis.
piranti kang digunakake kanggo nyongkeli pondasi utawa apa wae kang di wis di cor
   29
pethel.
piranti gawe nyabut lan nutuhuki paku
   30
palu.
piranti gawe maku
   31
serok.
piranti kang digunakake kanggo nglepa pondasi utawa tembok
   32
timba
piranti kang gunane bisa gawe wadah banyu utawa gawe wadah jladrenan semen
   33
meteran
Piranti kan digunakake kanggo ngukur
   34
bodhem.
piranti kang digunakake kanggo ngrubuhne pondasi lan tembok nanging uga bisa digunakake kanggo ngejur watu kang gedhe.

   No
Piranti kanggo makarya in sawah
katrangan
   35
pacul
piranti kang digunakake kango ngangiri lemah ing sawah
   36
wangkil
piranti kang digunakake kanggo ngresiki suket
   37
traktor
piranti kanggo mbajak sawah

d.    Pamerange Makna Referensial Arupa Barang Adhedhasar Wujud
      Pamerange referensial arupa barang ing kene bisa diperang dadi loro yaiku barang kang urip lan barang kang mati. Iku disebabake amarga cacahe barang ing donya iki akeh dadi bisa digolongake miturut jinise, sipate, gunane,  bentuk lan barang iku isa obah apa ora. Apa sing obah iki bisa diarani barang urip apa dudu.
      Barang urip yaiku barang kang bisa obah, bisa muni, bisa ngrembaka yaiku dadi dhuwur, dadi gedhe, lan saya tuwa. Sing luwih cetha yaiku barang urip kayata barang kang duweni nyawa.
      Barang mati yaiku barang kang ora bisa dadi gedhe lan ora bisa ngrembaka, ora bisa obah dhewe tanpa samubarang liya kayata meja, lemari, kursi, lawang, kain, jendela lsp.
      Supaya kabeh mau bisa luwih gamblang apa bedane barang urip, mati lan kang ditegesi urip lan mati iki kepriye bisa dideleng ana ing tuladha ngisor iki :

1)    Barang Urip kang nduweni Nyawa
a)    Manungsa
b)    Kewan
c)    Tetuwuhan

      Saka tuladha ing dhuwur ana sing isih bisa diperang maneh. Kayata kewan isih bisa diperang maneh lan dibedakne adhedhasar panggonan uripe, kayata kewan ing banyu apa ora, la nana jinise kewan sing isa urip ing banyu lan ora. Supaya luwih gamblang ana tuladha ngisor iki :

No
Jinise kewan
Panggonan uripe
  Banyu                  ora
 1
pitik
        -                      v
 2
bebek
        -                      v
 3
menthok
        -                      v
 4
jerapah
        -                      v
 5
manuk
        -                      v
 6
babi
        -                      v
 7
gajah
        -                      v
 8
kidang
        -                      v
  9
wedhus
        -                      v
 10
sapi
        -                      v
 11
jaran
         -                     v
 12
kucing
         -                     v
 13
kelinci
         -                     v
 14
macan
         -                     v
 15
iwak
        v                      -
 16
kuda laut
        v                     -
 17
singa laut
        v                     -
 18
ubur-ubur
        v                    -
      Tuladha ing ndhuwur yaiku manekawarna kewan sing uripe ana ing banyu lan ora, kewan kagolong makna referensial amarga kewan ing kene bisa kagolong barang urip, ateges barang kasebut nduweni nyawa. nanging uga ana kewan sing isa urip ing banyu lan ora yaiku baya, penguin, kodok, nyamuk.

2)    Barang Urip kang ora nduweni Nyawa
a)    Tv
b)    Laptop
d)    Kipas
e)    Radio
f)     Tip
g)    Sepedah montor
h)    Disel
i)      Mesin

      Andharan kasebut bisa dilebokake ing perangane barang urip amarga tuladha ing       ndhuwur kalebu titikan saperangan barang urip yaiku, bisa muni, bisa obah, bisa rusak ananging barang kasebut ora isa obah, muni, rusak tanpa dilakokake amarga barang kasebut dudu barang urip kayata manungsa kewan lan tetuwuhan amarga barang kang dimaksud ora nduweni nyawa..

3)    Barang mati
a)    Meja.
b)    Kursi.
c)    Lemari.
d)    Lawang.
e)    Jendela.
f)     Bipet.

      Barang-barang ing dhuwur bisa digolongake dadi makna referensial kang sejatine barang urip menawa bakale saka kayu, senajan iku kayu ananging kayu kang wis di garap lan wis mati dadi ora duweni nyawa. Dadi ora bisa ditegesi barang urip.

g)    Kain
h)    Botol
i)      Gelas
j)      Piring
k)    Bipet
l)      Helem
m)  Galon
n)    Keramik
o)    Gentheng
p)    Lampu
q)    Gitar

C.   Dudutan
      Saka andharan ing ndhuwur bisa kadudut menawa referensial arupa barang yaiku samubarang kang langsung tumuju marang barang kang dikarepake, utawa barang kasebut minangka ener lan ana sesambung rakete kalawan kasunyatan, ananging iku kabeh gumantung sapa kang menehi lambang utawa proses pemaknaan lan adhedhasar apa. Amarga ora kabeh basa duweni konsep pamikiran kang padha sajrone menehi lambang dening eneran utawa barang kang ana ing pamikiran.
      Barang kang digunakake ing makna referensial iki minangka tuladha gawe nuduhake kepriye sejatine makna referensial. Banjur apa wae sing bisa diarani makna refernsial iku. Saka andharan kang ana ing ndhuwur wis katon yen barang sing bisa didadekake tuladha makna referensial yaiku barang kang duwe eneran. Mula saka iku tegese makna referensial wis katon kanthi tuladha-tuladha kang jangkep.

      KAPUSTAKAN
Aminuddin. 1988. Semantik: Pengantar Studi tentang Makna. Bandung: Sinar Baru
      Algesindo
Chaer, Abdul. 1995. Pengantar Semantik Bahasa Indonesia (edisi refisi). Jakarta:
      Rineka Cipta
Djajasudarma, DR.T. Fatimah.1999. Semantik 1 Pengantar Ke Arah Ilmu Bahasa.
      Bandung : PT.Refika Aditama
Djajasudarma, DR.T. Fatimah.2013. Semantik 2 Relasi makna Paradigmatik
         Sintagmatik, dan Derivasional
Parera, J. D. 2004. Teori Semantik. Jakarta: Airlangga
Pateda, Mansoer. 1989. Semantik Leksikal. Flores: Nusa Indah
Suwandi, Sarwiji. 2008. Semantik Pengantar Kajian Makna. Yogyakarta: Media Perkasa
Sudaryat, Yayat. 2004. Struktur Makna. Bandung: Raksa Cipta
Rahyono, F.X. 2011. Studi Makna. Jakarta: Penaku
Sasangka, Sry Satriya Tjatur Wisnu. 2008. Paramasastra Gagrag Anyar Basa Jawa                                            Jakarta: Yayasan  Paca Malingua

Tidak ada komentar:

Posting Komentar